Vai trò của thuế gián thu (Cập nhật 2023)

1. Khái niệm thuế gián thu

Hiện nay, thế giới có xu hướng coi trọng loại thuế gián thu vì nó đem lại nguồn thu lớn cho ngân sách và dễ quản lí.

Thuế gián thu là thuế thu đối với người tiêu dùng thông qua việc nộp thuế của người sản xuất, kinh doanh.

Thuế gián thu: Đây là nguồn thuế điều tiết gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa dịch vụ gửi tới, trong đó người nộp thuế không là người chịu thuế như đối với thuế trực thu.

Thuế gián thu là loại thuế không trực tiếp đánh vào thu nhập và tài sản của người nộp thuế mà đánh một cách gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa và dịch vụ.

Các bạn có thể hình dung như sau: Người sản xuất hàng hóa và cung ứng dịch vụ sẽ cộng thêm phần thuế vào trong giá bán hàng hóa và dịch vụ của mình. Khi hàng hóa và dịch vụ được bán, người sản xuất thay mặt người tiêu dùng nộp khoản thuế gián thu cho Nhà nước.

Do vậy, tính gián thu của loại thuế gián thu thể hiện ở chỗ người nộp thuế là người sản xuất, kinh doanh nhưng người thực tiễn chịu thuế là người tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ.

Mặt khác, vì thuế được cộng vào giá bán hàng hóa, dịch vụ nên nó ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả thị trường, nói cách khác do tính gián thu nên loại thuế này có tác dụng điều tiết tiêu dùng của xã hội.

Tính gián thu của loại thuế gián thu thể hiện ở chỗ, người nộp thuế và người thực tiễn chịu thuế khác nhau. Người nộp thuế là người sản xuất, kinh doanh nhưng người thực tiễn chịu thuế là người tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ vì số thuế nhà nước thu là một bộ phận cấu thành của giá cả hàng hóa, dịch vụ. Thuế gián thu có các loại như: thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng… Do tính gián thu nên loại thuế này có tác dụng điều tiết tiêu dùng của xã hội.

Hiện nay, các nước có xu hướng coi trọng loại thuế gián thu vì nó đem lại nguồn thu lớn cho ngân sách và dễ quản lí vì người sản xuất, kinh doanh không phải là người thực tiễn chịu thuế nên hạn chế được động cơ trốn thuế.

2. Đặc điểm của thuế gián thu

– Người nộp thuế theo Luật và người trả thuế không đồng nhất với nhau. Căn cứ:

+ Chủ thể nộp thuế (đối tượng nộp thuế) là các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

+ Chủ thể chịu thuế (đối tượng chịu thuế) là những người tiêu dùng cuối cùng.

– Thuế gián thu là một bộ phận cấu thành vào giá của hàng hóa, dịch vụ trên thị trường.

– Đồng thời, thuế gián thu cũng có ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh thông qua cơ chế giá cả trên thị trường.

Tuy nhiên, sự ảnh hưởng đó của thuế gián thu không những chịu sự chi phối của mối quan hệ cung cầu trên thị trường mà còn phụ thuộc vào bản chất của thị trường, mà trong đó có sự tác động của thuế, tức là thị trường đó cạnh tranh hay đôc quyền.

– Thuế gián thu có sự dịch chuyển gánh nặng thuế trong những trường hợp nhất định.

– Thuế gián thu mang tính lũy thoái.

– Thuộc vào loại thuế này, có các sắc thuế mà cơ sở đánh thuế là các khoản thu nhập dùng để tiêu dùng. Ở nước ta, thuế gián thu bao gồm: thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, thuế bảo vệ môi trường…

3. Các loại thuế gián thu

Hiện tại ở Việt Nam, thuế gián thu bao gồm các loại như:

• Thuế doanh thu,
• Thuế tiêu thụ đặc biệt,
• Thuế xuất khẩu,
• Thuế nhập khẩu,
• Thuế giá trị gia tăng,
• Thuế môn bài…

4. Các điểm giống nhau giữa thuế trực thu và gián thu

+ Đối với thuế trực thu và thuế gián thu thì đây đều là một trong những phương thức thu thuế theo hướng dẫn của pháp luật về thuế:

+ Đều là một nguồn điều tiết vào thu nhập của các cá nhân, tổ chức trong xã hội;

+ Người chịu thuế là người phải đều phải trích một phần tài sản để chuyển cho ngân sách Nhà nước mà không thể khước từ hoặc trì hoãn, hay nói cách khác bản chất của hai cách thức thu thuế này đều mang tính chất bắt buộc.

5. Các điểm khác nhau giữa thuế trực thu và gián thu

Mức độ tác động vào nền kinh tế

– Thuế trực thu: Ít tác động vào giá cả thị trường (vì thường đánh vào kết quả kinh doanh, kết quả thu nhập sau một kỳ kinh doanh)

– Thuế gián thu: Ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả thị trường (vì thuế được cộng vào giá bán hàng hóa dịch vụ)

Mức độ quản lý

– Thuế trực thu: Khó thu; dễ trốn thuế nhất là đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, việc thanh toán chủ yếu bằng tiền mặt; nhà nước không kiểm soát được thu nhập thực tiễn của người nộp thuế.

– Thuế gián thu: Dễ thu thuế vì được cầu thành giá bán hàng hóa, dịch vụ; người tiêu dùng nếu trình độ dân trí chưa cao thì không thấy được. Vì vậy hầu hất các nước nghèo, chậm phát triển thường coi thuế gián thu là nguồn thu chủ yếu; Trong lúc các nước phát triển lại lấy thuế trực thu là nguồn thu chính của ngân sách.

Ưu điểm

– Thuế trực thu: đảm bảo công bằng giữa những người chịu thuế

– Thuế gián thu: dễ dàng cho đơn vị thuế thu thuế

Nhược điểm

– Thuế trực thu: khó thu thuế

– Thuế gián thu: khó bảo đảm công bằng giữa những người nộp thuế.

Đối tượng chịu thuế

Từ khái niệm về hai cách thức thu thuế ta thấy rằng thuế trực thu là người nộp thuế chính là người chịu thuế, nhưng đối với thuế gián thu thì lại không đồng nhất hai đối tượng nộp thuế và chịu thuế với nhau.

Phương thức điều tiết

Thuế trực thu thì điều tiết trực tiếp vào thu nhập của các đối tượng chịu thuế, nhưng đối với thuế gián thu thì lại điều tiết gián tiếp thông qua giá bán hàng hóa dịch vụ chứ không điều tiết vào thu nhập của người chịu thuế.

Các loại thuế áp dụng

Đối với thuế trực thu được áp dụng để thu các loại thuế bao gồm: thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp. Còn đối với thuế gián thu là phương thức thu các loại thuế như thuế gái trị gia tăng VAT, thuế xuất nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt.

Hiệu quả khi thu thuế

Đối với phương thức thu thuế trực thu thì tương đối khó khăn trong quá trình thu thuế vì tâm lý của người nộp thuế. Trên thực tiễn Nhà nước rất khó khăn trong quá trình thu các loại thuế theo phương thức thu thuế trực thu vì người nộp thuế thường hay trốn thuế hoặc xác định mức đóng thuế thường không được chính xác dẫn đến việc thất thoát nguồn thu của Ngân sách nhà nước. Đối với phương thức thu thuế gián thu thì đạt hiệu quả cao hơn trong quá trình thu thuế bởi vì người nộp thuế không phải là người chịu thuế theo hướng dẫn của luật cho nên tâm lý của người chịu thuế thường không trốn tránh hay thực hiện các hành vi gian dối để giảm mức thuế phải nộp cho Ngân sách nhà nước.

Phạm vi thu thuế

Đối với thuế trực thu thì phạm vi thu thuế nhỏ, hẹp hơn so với thuế gián thu bởi vì thuế trực thu điều tiết trực tiếp vào thu nhập của người chịu thuế trong khi đối với thuế gián thu thì điều tiết gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa hoặc chi phí dịch vụ gửi tới áp dụng đa số với tất cả các hàng hóa, dịch vụ trừ các trường hợp theo hướng dẫn của pháp luật về thuế.

Vì vậy ta thấy đối với người chịu thuế sẽ cảm thấy cách thức thu thuế gián thu hợp lý hơn, đối với Nhà nước thì cách thức thuế gián thu cũng có lợi cho Nhà nước trong việc thu thuế.