Chế định xóa án tích thuộc ngành luật nào? [Chi tiết 2023]

BLHS năm 2015 có bảy điều luật quy định về vấn đề xóa án tích (tăng một điều so với BLHS năm 1999), trong đó có một điều (Điều 72) được giữ nguyên như quy định của BLHS năm 1999; một điều (Điều 89) được bổ sung mới và năm điều (các điều 69, 70, 71, 73 và 107) được sửa đổi, bổ sung.

1. Chế định xóa án tích thuộc ngành luật nào? [Chi tiết 2023]

Bộ luật Hình sự 2015 ra đời với nhiều sửa đổi liên quan đến xóa án tích đối với người bị kết án, như quy định các trường hợp bị kết án nhưng không có án tích, rút ngắn thời gian xóa án tích, cách tính thời hạn xóa án tích cũng như thủ tục pháp lý thuận lợi hơn cho người bị kết án, giúp người phạm tội tích cực cải tạo tốt, chấp hành tốt pháp luật, sớm tái hòa nhập cộng đồng trở thành công dân tốt cho xã hội.

2. Xóa án tích là gì?

Xoá án tích là xoá bỏ bản án hình sự đối với một người đã bị Tòa án kết án. Chế định xoá án trong luật hình sự nước ta, là thể hiện đúng nguyên tắc “người đã chấp hành xong hình phạt, khi có đủ điều kiện thì được xoá án tích”. Người được xoá án tích coi như chưa bị kết án và được Tòa án cấp giấy chứng nhận, nếu họ phạm tội mới thì không bị tính là tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.

Xoá án tích cho người bị kết án chính là thể hiện tính nhân đạo trong luật hình nước ta, xoá án tích là để cho người bị kết án không mặc cảm với tội lỗi của mình, tạo điều kiện làm ăn, sinh sống lương thiện, hòa nhập với cộng đồng.

2.1. Đương nhiên được xoá án tích

Theo quy định tại Điều 64 Bộ luật hình sự thì những người sau đây đương nhiên được xoá án tích:

– Người được miễn hình phạt coi như không có án tích ngay sau khi bản án có đã có hiệu lực pháp luật. Nếu người bị kết án yêu cầu thì Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án cấp giấy chứng nhận cho họ.

–  Người bị kết án không phải về các tội xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Chương XI; các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh quy định tại Chương XXIV Bộ luật hình sự, nếu từ khi chấp hành xong bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không phạm tội mới trong thời hạn một năm trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc bị phạt tù nhưng cho hưởng án treo; ba năm trong trường hợp hình phạt là tù đến ba năm; năm năm trong trường hợp hình phạt là tù từ trên ba năm đến mười lăm năm; bảy năm trong trường hợp hình phạt là tù từ trên mười lăm năm.

– Người được đương nhiên xoá án trong các trường hợp trên không cần Tòa án phải ra quyết định nhưng nếu họ yêu cầu thì Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án đó cấp giấy chứng nhận cho họ.

2.2. Xoá án tích theo quyết định của Tòa án

Chỉ những người bị kết án về các tội xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Chương XI; các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh quy định tại Chương XXIV Bộ luật hình sự, thì việc xoá án tích mới do Tòa án quyết định. Đây là quy định mới so với Bộ luật hình sự năm 1985. Bộ luật hình sự năm 1985 quy định “đã bị phạt tù trên năm năm không kể tội gì mà không phạm tội mới trong thời hạn mười năm…” thì việc xoá án vẫn do Tòa án quyết định, nay trường hợp này được coi là đương nhiên xoá án.

Người bị kết án về các tội xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Chương XI; các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh quy định tại Chương XXIV Bộ luật hình sự, căn cứ vào tính chất của tội phạm đã được thực hiện, nhân thân, thái độ chấp hành pháp luật và thái độ lao động của người bị kết án, Tòa án quyết định việc xoá án trong các trường hợp sau:

– Đã bị phạt tù đến ba năm mà không phạm tội mới trong thời hạn ba năm, kể từ khi chấp hành xong bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án;

– Đã bị phạt tù trên ba năm đến mười lăm năm mà không phạm tội mới trong thời hạn bảy năm, kể từ khi chấp hành xong bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án;

– Đã bị phạt tù trên mười lăm năm mà không phạm tội mới trong thời hạn mười năm, kể từ khi chấp hành xong bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án.

Người bị kết án muốn xin xoá án tích phải làm đơn xin xoá án gửi Tòa án xử sơ thẩm vụ án kèm theo nhận xét của chính quyền xã, phường, thị trấn hoặc đơn vị, tổ chức nơi họ cư trú hoặc công tác. Sau khi nhận được hồ sơ xin xoá án tích, Chánh án Tòa án chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát cùng cấp để Viện kiểm sát phát biểu ý kiến bằng văn bản về đơn xin xoá án tích. Nếu xét thấy đủ điều kiện thì Chánh án ra quyết định xoá án tích; trong trường hợp chưa đủ điều kiện thì ra quyết định bác đơn xin xoá án tích. Người bị bác đơn xin xoá án tích lần đầu phải chờ một năm sau mới được xin xoá án tích. Nếu bị bác đơn lần thứ hai trở lên thì phải sau hai năm mới được xin xoá án tích.

2.3. Xoá án tích trong trường hợp đặc biệt

Xoá án tích trong trường hợp đặc biệt là trường hợp xoá án tích trước thời hạn quy định.

Theo quy định tại Điều 66 Bộ luật hình sự, trong trường hợp người bị kết án có những biểu hiện tiến bộ rõ rệt và đã lập công, được đơn vị, tổ chức nơi người đó công tác hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú đề nghị, thì có thể được Tòa án xoá án tích nếu người đó đã bảo đảm ít nhất một phần ba (1/3) thời hạn quy định.

Vì vậy việc xoá án tích này không phụ thuộc vào tội phạm mà người bị kết án đã phạm, tức là đối với cả trường hợp đương nhiên xoá án cũng như trường hợp xoá án tích do Tòa án quyết định. Tuy nhiên, đối với trường hợp đương nhiên được xoá án tích, muốn được xoá án tích trước thời hạn quy định thì phải làm đơn xin xoá án tích trước thời hạn, với các điều kiện được quy định tại Điều 66 Bộ luật hình sự, thì Tòa án mới cấp giấy chứng nhận.

2.4. Cách tính thời hạn để xoá án tích

Theo quy định tại Điều 67 Bộ luật hình sự thì thời hạn để xoá án tích được tính như sau:

– Thời hạn để xoá án tích quy định tại Điều 64 và Điều 65 Bộ luật hình sự là căn cứ vào hình phạt chính đã tuyên. Quy định này nhằm tránh việc hiểu không đúng về một số loại hình phạt vừa là hình phạt chính vừa là hình phạt bổ sung như: phạt tiền, trục xuất. Bộ luật hình sự không quy định xoá án tích cho người bị phạt trục xuất, vì người bị phạt trục xuất là người nước ngoài phạm tội ở Việt Nam, khi đã thi hành hình phạt trục xuất cũng là lúc họ rời khỏi lãnh thổ Việt Nam, nên việc xoá án đối với họ không ý nghĩa nữa. Tuy nhiên, thực tiễn xét xử chưa xảy ra nhưng về lý thuyết, người bị phạt trục xuất, sau đó họ có thể trở lại Việt Nam và tiếp tục phạm tội thì việc tính tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm đối với họ sẽ thế nào? Đây là vấn đề cần được nghiên cứu hướng dẫn hoặc bổ sung, sửa đổi người bị hại khi cần thiết.

– Nếu chưa được xoá án tích mà phạm tội mới, thì thời hạn để xoá án tích cũ tính từ ngày chấp hành xong bản án mới.

– Điều luật quy định là “từ khi chấp hành xong bản án” chứ không phải chấp hành xong hình phạt, do đó khi xác định có thuộc trường hợp đương nhiên được xoá án được không phải xác minh xem người bị kết án đã chấp hành xong bản án hay chưa? Chấp hành xong bản án là chấp hành tất cả các quyết định của Tòa án về hình phạt chính, hình phạt bổ sung, về bồi thường tổn hại, về các biện pháp tư pháp, về án phí… Thực tiễn xét xử, nhiều Tòa án không xác minh xem người bị kết án đã chấp hết các quyết định của bản trước chưa, nên đã coi người phạm tội đương nhiên được xoá án và không tính tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm đối với họ, dẫn đến việc truy cứu trách nhiệm hình sự không đúng.

Người được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại cũng được coi như đã chấp hành xong hình phạt.

3. Cách tính thời hạn để xóa án tích thế nào?

Căn cứ theo hướng dẫn tại Điều 73 Bộ luật Hình sự 2015 quy định về cách tính thời hạn để xóa án tích như sau:

1. Thời hạn để xóa án tích quy định tại Điều 70 và Điều 71 của Bộ luật này căn cứ vào hình phạt chính đã tuyên.
2. Người bị kết án chưa được xóa án tích mà thực hiện hành vi phạm tội mới và bị Tòa án kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật thì thời hạn để xóa án tích cũ được tính lại kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính hoặc thời gian thử thách án treo của bản án mới hoặc từ ngày bản án mới hết thời hiệu thi hành.
3. Người bị kết án trong trường hợp phạm nhiều tội mà có tội thuộc trường hợp đương nhiên được xóa án tích, có tội thuộc trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án thì căn cứ vào thời hạn quy định tại Điều 71 của Bộ luật này Tòa án quyết định việc xóa án tích đối với người đó.
4. Người được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại cũng được coi như đã chấp hành xong hình phạt.”