Hiến định quyền được sống trong môi trường trong lành trên thế giới 

Năm mươi năm trước, khái niệm về quyền của con người đối với một môi trường trong lành được xem như một ý tưởng mới lạ, thậm chí cấp tiến. Ngày nay, nó được công nhận rộng rãi trong luật pháp quốc tế và được một tỷ lệ áp đảo các quốc gia tán thành. Điều quan trọng hơn nữa là, mặc dù đã cũ nhưng gần đây, quyền môi trường vẫn được đưa vào hơn 90 hiến pháp quốc gia. Những điều khoản này đang có tác động đáng kể, từ luật môi trường mạnh mẽ hơn và các quyết định mang tính bước ngoặt của tòa án đến việc làm sạch các điểm nóng về ô nhiễm và cung cấp nước sạch.  

Quyền và trách nhiệm đối với môi trường đã là nền tảng của hệ thống pháp luật nhiều nước trong nhiều thiên niên kỷ. Tuy nhiên, quyền có một môi trường trong lành không được tìm thấy trong các văn kiện tiên phong về quyền con người như Tuyên ngôn thế giới về quyền con người (1948), Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (1966), hoặc Công ước quốc tế về kinh tế, xã hội và văn hóa. Quyền (1966). Nhận thức của xã hội về quy mô, tốc độ và hậu quả bất lợi của suy thoái môi trường chưa được nâng cao đầy đủ trong thời điểm khi các thỏa thuận này được soạn thảo để đảm bảo bao gồm các mối quan tâm về sinh thái.  

Vẫn đang có tranh luận về phạm vi và lợi ích tiềm năng của quyền có một môi trường trong lành. Những người ủng hộ lập luận rằng những lợi ích tiềm năng của các quyền môi trường theo hiến pháp bao gồm: 

– Các luật và chính sách về môi trường mạnh mẽ hơn; – Cải thiện việc thực hiện và thực thi; 

– Sự tham gia của những người dân trong quá trình ra quyết định về môi trường; 

– Tăng trách nhiệm giải trình; – Giảm thiểu những bất công về môi trường; – Một sân chơi bình đẳng với các quyền kinh tế và xã hội; và – Bảo vệ môi trường tốt hơn. 

Mặt khác, các nhà phê bình cho rằng việc hiến định các quyền môi trường là: 

– Quá mơ hồ để có lợi ích; – Là thừa thãi vì nhân quyền và luật môi trường hiện hành đã có; 

– Một mối đe dọa đối với nền dân chủ vì họ chuyển quyền lực từ các nhà lập pháp được bầu sang các thẩm phán; 

– Không thể thi hành; – Có khả năng gây ra một loạt các vụ kiện tụng, và – Có khả năng không hiệu quả. 

Quyền hiến định được sống trong một môi trường trong lành chỉ là một con hổ giấy với ít hệ quả thiết thực? Hay quyền này là chất xúc tác mạnh mẽ để đẩy nhanh tiến độ hướng tới một tương lai bền vững? Cách tốt nhất để trả lời những câu hỏi này là xem xét kinh nghiệm của 95 quốc gia nơi quyền này được hưởng quy chế hiến pháp. 

Việc chứng minh mối quan hệ nhân quả rõ ràng luôn là một thách thức trong khoa học xã hội. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chứng minh rằng việc đưa quyền có môi trường trong lành vào hiến pháp của một quốc gia trực tiếp dẫn đến hai kết quả pháp lý quan trọng – luật môi trường mạnh hơn và quyết định của tòa án bảo vệ quyền khỏi vi phạm có trọng lượng hơn. Bằng chứng chỉ ra rằng những lợi ích mong đợi khác của các quyền môi trường đã được hiến định cũng đang được thực hiện, trong khi những hạn chế tiềm ẩn không thành hiện thực. 

1. Luật môi trường trở nên mạnh mẽ hơn:

Ở 78 trong số 95 quốc gia, luật môi trường đã được củng cố sau khi quyền có một môi trường trong lành giành được quy định trong hiến pháp. Các luật đã được sửa đổi để tập trung đặc biệt vào quyền môi trường, cũng như tiếp cận thông tin môi trường, tham gia vào quá trình ra quyết định và tiếp cận công lý. Điều này bao gồm tất cả các quốc gia được khảo sát ở Đông Âu (19 trong số 19); hầu hết các quốc gia ở Tây Âu (8/9), Mỹ Latinh và Caribe (16/18), và Châu Á (12/14); và đa số rõ ràng ở Châu Phi (23/35). 

Trong số một số ít các quốc gia không có ảnh hưởng của hiến pháp đối với luật môi trường là những quốc gia có những thay đổi hiến pháp rất gần đây (ví dụ như Jamaica–2011, Morocco–2011, Zambia–2012) và các quốc gia bị nội chiến và các xã hội bất ổn khác, khủng hoảng kinh tế hoặc chính trị (ví dụ: Cộng hòa Dân chủ Congo). 12 trong số 17 quốc gia không có bằng chứng về ảnh hưởng của hiến pháp đối với luật môi trường là ở châu Phi. Tuy nhiên, hiến pháp năm 2010 của Kenya đưa ra một tư duy mới nhằm khắc phục tình trạng buông lỏng lập pháp này, quy định rằng các luật môi trường mới để thực hiện các cam kết hiến pháp phải được ban hành trong vòng bốn năm. 

Các quy định của hiến pháp không phải là yếu tố duy nhất góp phần cải thiện luật môi trường. Ví dụ, quá trình gia nhập của Liên minh Châu Âu có ảnh hưởng lớn đến luật pháp về môi trường ở Đông Âu. Các yếu tố chính khác bao gồm áp lực của cộng đồng, sự di chuyển của các ý tưởng và cách tiếp cận lập pháp từ các khu vực tài phán khác và sự hỗ trợ quốc tế từ các cơ quan như Chương trình Môi trường Liên hợp quốc và Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). 

2. Giúp sàng lọc trước các Luật và quy định mới:

Sự công nhận của Hiến pháp đối với quyền có một môi trường lành mạnh đòi hỏi tất cả các luật và các quy định được đề xuất phải được sàng lọc để đảm bảo rằng chúng phù hợp với nghĩa vụ của chính phủ trong việc tôn trọng, bảo vệ và thực hiện quyền. Ở một số quốc gia, đây là một quá trình chính thức. Ví dụ, ở Pháp, Hội đồng Hiến pháp xem xét luật được đề xuất trước khi ban hành. Ở các quốc gia khác, quá trình sàng lọc là không chính thức. Ví dụ ở Colombia, sự giám sát chặt chẽ của Tòa án Hiến pháp đã buộc các nhà lập pháp phải xem xét các án lệ hợp hiến khi soạn thảo nội dung của luật mới.  

3. Xây dựng hành lang luật phù hợp với quyền được sống trong môi trường trong lành:

Ngoài việc cung cấp động lực để tăng cường luật môi trường, quyền hiến định về một môi trường lành mạnh đã được sử dụng để thu hẹp các lỗ hổng trong luật môi trường. Costa Rica và Nepal đưa ra các ví dụ về việc các tòa án ra lệnh cho các chính phủ ban hành luật hoặc quy định sẽ bảo vệ nghề cá và giảm ô nhiễm không khí tương ứng.Các tòa án đã không giải thích chi tiết của các luật mà chỉ làm rõ rằng một số luật nhất định là yếu tố thiết yếu để hoàn thành các trách nhiệm về môi trường của chính phủ. 

Mặt khác, ở các quốc gia khác, các tòa án đã ban hành các phán quyết được xây dựng cẩn thận không buộc các quốc gia phải hành động (ví dụ: luật quản lý túi nhựa ở Uganda, hút thuốc nơi công cộng ở Ấn Độ và tiêu chuẩn chất lượng không khí ở Sri Lanka).  

Các tòa án không phải lúc nào cũng sẵn sàng lấp đầy những lỗ hổng về lập pháp hoặc quy định. Tòa án Tối cao Philippines, mặc dù đồng ý rằng ô nhiễm không khí từ các phương tiện cơ giới là mối đe dọa đối với sức khỏe, nhưng đã từ chối lệnh chính phủ chuyển đổi tất cả các phương tiện của mình sang khí nén tự nhiên vì cho rằng điều này sẽ ảnh hưởng đến trách nhiệm lập pháp và hành pháp  

4. Ngăn chặn việc suy giảm quyền môi trường:

Một lợi thế pháp lý khác mang lại từ sự thừa nhận của hiến pháp đối với quyền có một môi trường lành mạnh là nó có thể ngăn chặn sự suy yếu trong tương lai của các luật và chính sách về môi trường. Các tòa án đã nêu rõ nguyên tắc, dựa trên quyền có một môi trường lành mạnh, rằng các luật và chính sách về môi trường hiện hành thể hiện một đường cơ sở có thể được cải thiện nhưng không bị suy giảm. Khái niệm này được gọi là nguyên tắc bế tắc ở Bỉ và cũng được công nhận ở Hungary, Nam Phi và nhiều quốc gia ở Mỹ Latinh. Ở Pháp, nguyên tắc này được gọi là “hiệu ứng bánh cóc‘ hoặc không hồi quy.  

Các cơ quan chức năng của Bỉ không được phép làm suy giảm mức độ bảo vệ môi trường, ngoại trừ một số trường hợp hạn chế khi có lợi ích công cộng hấp dẫn hơn . Ví dụ, một đề xuất để phù hợp với đua xe bằng cách làm suy giảm các tiêu chuẩn về ô nhiễm không khí và tiếng ồn đã bị từ chối . Tương tự, Tòa án Hiến pháp của Hungary đã bác bỏ nỗ lực tư nhân hóa các khu rừng thuộc sở hữu công và các tiêu chuẩn môi trường yếu hơn đã quản lý đất tư nhân . Nguyên tắc bế tắc thừa nhận rằng trong nhiệm vụ phát triển bền vững của xã hội, hướng khả thi duy nhất là hướng tới các luật và chính sách mạnh mẽ hơn về môi trường. 

5. Cải thiện việc triển khai và thực thi quyền sống trong môi trường trong lành:

Việc thừa nhận quyền hiến định đối với một môi trường trong lành có thể tạo điều kiện cho việc tăng cường thực thi và thực thi các luật về môi trường. Người dân, cộng đồng và các tổ chức phi chính phủ (NGO) ở Châu Âu, Châu Mỹ Latinh và Châu Á đã bổ sung các nỗ lực thực thi của nhà nước, thu hút sự chú ý đến các vi phạm và tạo động lực cho việc phân bổ thêm các nguồn lực để giám sát và bảo vệ môi trường. Một ví dụ hàng đầu là cách tiếp cận hợp tác được thực hiện ở Brazil, nơi công chúng và các tổ chức phi chính phủ có thể báo cáo cáo buộc vi phạm quyền hiến pháp và luật môi trường cho một công chức độc lập (trong tiếng Tây Ban Nha là Ministerio Publico). Viên chức này được quyền tổ chức và thực hiện các hành động dân sự, điều tra các vụ việc hay truy tố hành vi vi phạm luật môi trường. . Những thay đổi hiến pháp năm 1988 trao quyền cho Ministerio Publico thực thi các quyền môi trường theo hiến pháp đã dẫn đến sự gia tăng đáng kể trong việc thực thi luật môi trường.

6. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng:

Các quy định về môi trường của hiến pháp đã làm tăng đáng kể vai trò của công chúng trong vấn đề quản lý môi trường. Quyền có một môi trường lành mạnh đã được hiểu một cách nhất quán là bao gồm các quyền về môi trường theo thủ tục – tiếp cận thông tin, tham gia vào quá trình ra quyết định và tiếp cận công lý. Công dân, với số lượng ngày càng gia tăng, đang sử dụng rộng rãi và phổ biến các quyền này.

Các yếu tố chính khác góp phần vào vai trò ngày càng tăng của công chúng trong vấn đề quản lý môi trường bao gồm tầm quan trọng đang được nâng cao của xã hội dân sự, những tiến bộ vượt bậc trong công nghệ truyền thông, thông tin đại chúng (đặc biệt là Internet), và ở nhiều quốc gia khác nhau, sự chuyển đổi từ kiểu chính phủ khép kín, độc đoán sang dân chủ mở, có sự tham gia của người dân.

7. Tăng trách nhiệm giải trình:

Trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp và chính phủ được tăng lên nhờ việc thực thi và thi hành luật môi trường nghiêm ngặt hơn. Một chỉ số có thể đo lường được về ảnh hưởng của quyền hiến định đối với môi trường trong lành đối với trách nhiệm giải trình là các quyết định của tòa án dựa trên quyền này. Các quyết định của tòa án bảo vệ quyền có một môi trường trong lành đã được đưa ra ở ít nhất 44 trong số 95 quốc gia và ngày càng có tần suất và tầm quan trọng ngày càng tăng. Điều này bao gồm hầu hết các quốc gia được khảo sát ở Tây Âu (8 trong số 9), hầu hết các quốc gia ở Mỹ Latinh và Caribe (13/18) và Đông Âu (12/19), một số ít các quốc gia ở châu Á (6/14), nhưng chỉ một số quốc gia ở Châu Phi (5/35). 

Số trường hợp được báo cáo trên mỗi quốc gia dao động từ một trường hợp (ví dụ như Malawi) đến hàng trăm trường hợp ở một số quốc gia Mỹ Latinh, Châu Á và Châu Âu. Tổng cộng đã có hàng nghìn trường hợp được báo cáo, dẫn đầu là Colombia, Costa Rica, Brazil, Argentina, Ấn Độ, Philippines, Hà Lan, Bỉ và Hy Lạp. Bản chất gần đây của một số quyền về môi trường theo hiến pháp, kết hợp với những khó khăn trong việc tiếp cận luật pháp của ít nhất 46 quốc gia có nghĩa là các số liệu thống kê này có thể đánh giá thấp mức độ đầy đủ của các vụ kiện dựa trên quyền có một môi trường trong lành. . 

Dữ liệu từ Châu Mỹ Latinh, Châu Âu và Ấn Độ chỉ ra rằng phần lớn các vụ kiện dựa trên quyền hiến định về một môi trường trong lành đều thành công . Ở Brazil, các hành động dân sự công cộng về môi trường đã thành công trong 67,5% các trường hợp . Ở Colombia, từ năm 1991 đến năm 2008, những người nộp đơn đã thành công trong 53% các trường hợp liên quan đến nước uống dựa trên quyền có một môi trường trong lành được đưa ra . Ở Costa Rica, khoảng 66% các trường hợp khẳng định vi phạm quyền có môi trường trong lành là thành công . Jariwala ước tính rằng gần 80% các vụ việc liên quan đến môi trường ở Ấn Độ cho đến năm 1999 đã thành công . Những số liệu thống kê này xoa dịu lo ngại rằng các nhà hoạt động môi trường sẽ cố gắng ngăn chặn sự phát triển kinh tế bằng cách đệ đơn các vụ kiện phù phiếm. 

8. Giải quyết công bằng môi trường:

Quyền hiến định về một môi trường lành mạnh cần thúc đẩy công bằng môi trường bằng cách đảm bảo một tiêu chuẩn tối thiểu về chất lượng môi trường cho mọi thành viên của xã hội. Một số cộng đồng yếu kém về chính trị và yếu thế đã có được thành công trước tòa án trong việc thực thi quyền có môi trường lành mạnh của họ. Nhiều trường hợp, đặc biệt là ở Châu Mỹ Latinh, đối phó với việc cung cấp nước sạch, xử lý nước thải và quản lý chất thải đầy đủ, các mối quan tâm về môi trường có nhiều khả năng đối đầu với người nghèo hơn là tầng lớp trung lưu hoặc thượng lưu. Hàng triệu người được hưởng nước sạch ngày nay vì quyền hiến định đối với một môi trường trong lành đã buộc các chính phủ đầu tư vào cơ sở hạ tầng và bảo vệ nguồn cung cấp nước. 

Có rất nhiều ví dụ về các tòa án giải quyết những bất công về môi trường bằng cách bảo vệ quyền được sống trong một môi trường trong lành của mọi người. Công dân ở các quốc gia khác nhau như Nga, Romania, Chile và Thổ Nhĩ Kỳ đã đưa ra các vụ kiện dựa trên quyền được có môi trường trong lành và được bồi thường thiệt hại về sức khỏe của họ do ô nhiễm công nghiệp gây ra . Do kiện tụng dựa trên quyền môi trường hiến định của họ, người dân ở ngôi làng La Oroya của Peru cuối cùng cũng được điều trị y tế do tiếp xúc lâu dài với chị và các kim loại nặng khác do một nhà máy luyện gần đó thải ra. 

9. Tạo nên sân chơi bình đẳng:

Một lợi thế khác của quyền hiến định đối với một môi trường lành mạnh là triển vọng của một sân chơi bình đẳng với các quyền kinh tế và xã hội cạnh tranh. Luật môi trường thường hạn chế việc thực hiện các quyền tài sản, thừa nhận rằng có những trường hợp mà lợi ích công cộng được ưu tiên hơn lợi ích tư nhân. Ở nhiều quốc gia nơi quyền môi trường được nêu rõ trong hiến pháp, các tòa án đã bác bỏ những thách thức trong đó các nguyên đơn cáo buộc rằng quyền tài sản của họ đã bị vi phạm bởi các luật hoặc chính sách về môi trường. 

Đặc biệt, sự thừa nhận của hiến pháp đối với quyền có một môi trường lành mạnh có thể có tác động hệ thống đến việc thực thi quyền theo ý của các nhà lập pháp, thẩm phán và cơ quan công quyền, thúc đẩy vô số quyết định theo hướng bền vững hơn. Ở mức tối thiểu, các quy định của hiến pháp yêu cầu bảo vệ môi trường phải đảm bảo cân bằng tốt hơn các lợi ích cạnh tranh so với trường hợp trước đây. 

10. Giáo dục:

Trong số nhiều luật được thúc đẩy, ít nhất một phần, bằng cách hợp hiến hóa bảo vệ môi trường là các luật quốc gia liên quan đến giáo dục môi trường ở các quốc gia bao gồm Philippines, Armenia, Hàn Quốc và Brazil . Các tòa án ở Ấn Độ, Argentina và Philippines đã ban hành các lệnh sáng tạo yêu cầu các chính phủ phát triển và thực hiện các chương trình giáo dục môi trường . Hiến chương Pháp về Môi trường được báo cáo đã làm hồi sinh giáo dục môi trường ở Pháp. Ngoài ra, các cơ quan quốc tế đã có nhiều nỗ lực nhằm giáo dục thẩm phán, cơ quan thực thi, công tố viên và các nhóm khác liên quan đến việc thực thi và thực thi luật môi trường về quyền có môi trường trong lành. 

11. Tác động đến hoạt động môi trường:

Mặc dù những phát triển nói trên là rất ấn tượng, nhưng bài kiểm tra cuối cùng về các quyền môi trường đã được hiến định là liệu chúng có đóng góp giúp không khí và nước sạch hơn, con người và hệ sinh thái khỏe mạnh hơn hay không. Bằng chứng về vấn đề này còn hạn chế nhưng cho đến nay đều tích cực. Các quốc gia có quy định về môi trường trong hiến pháp của họ có dấu chân sinh thái nhỏ hơn, xếp hạng cao hơn trên các chỉ số toàn diện về chỉ số môi trường, có nhiều khả năng phê chuẩn các thỏa thuận môi trường quốc tế hơn và đạt được tiến bộ nhanh hơn trong việc giảm phát thải khí sulfur dioxide, nitơ oxit và khí nhà kính so với các quốc gia không có quy định như vậy. Mối quan hệ tích cực này nhất quán trong một nhóm không đồng nhất gồm 150 quốc gia trên khắp thế giới và trong hai nhóm quốc gia nhỏ hơn, đồng nhất hơn (ba mươi thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế và 17 nền dân chủ lớn, giàu có). 

Sự nhất quán của mối tương quan giữa bảo vệ hiến pháp đối với môi trường và kết quả hoạt động môi trường vượt trội trên ba chỉ số và bốn chỉ số cung cấp bằng chứng thuyết phục, mặc dù không kết luận, về ảnh hưởng đáng kể. Có những giải thích tiềm năng khác cho mô hình này. Ví dụ, có thể mối quan hệ nhân quả hoạt động theo hướng khác – một quốc gia có chính sách môi trường mạnh mẽ và sự ủng hộ rộng rãi của công chúng đối với việc bảo vệ môi trường có thể có nhiều khả năng đạt được các quyền về môi trường theo hiến định. Trong những trường hợp như vậy, chi phí thực hiện các trách nhiệm môi trường theo hiến định có thể được coi là nhỏ. 

Tuy nhiên, khi mối quan hệ nhất quán giữa các quy định của hiến pháp và kết quả hoạt động vượt trội về môi trường được kết hợp với bằng chứng về luật môi trường mạnh mẽ hơn, tăng cường cơ hội cho sự tham gia của cộng đồng vào quản trị môi trường và tăng cường thực thi luật môi trường, thì trường hợp áp dụng bảo vệ môi trường trong các hiến pháp quốc gia phải là được coi là hấp dẫn. 

Quan trọng nhất, những điều khoản hiến pháp này đang đóng góp đáng kể vào việc cải thiện cuộc sống và hạnh phúc của con người. Các lợi ích bao gồm cải thiện khả năng tiếp cận nước uống an toàn, không khí sạch hơn, thực hành vệ sinh và quản lý chất thải hiệu quả hơn, cách tiếp cận bền vững hơn để quản lý tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái lành mạnh hơn.