Không đăng ký kết hôn, ai sẽ là người có quyền nuôi con chung?

Hiện nay, việc nam nữ chung sống như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn không phải là vấn đề quá xa lạ. Tuy nhiên, hệ quả của việc sống thử với nhau mà không đăng ký kết hôn là rất lớn. Khi gặp phải tình huống ly hôn khi không đăng ký kết hôn thì các cặp vợ chồng rất hoang mang về việc giải quyết quyền nuôi con. Vậy khi không đăng ký kết hôn, ai là người có quyền nuôi con chung.

Căn cứ pháp lý:

Luật hôn nhân và gia đình năm 2014

Nội dung tư vấn:

1. Nguyên tắc về quyền nuôi con khi không đăng ký kết hôn

Trường hợp hai bên nam nữ có tổ chức kết hôn nhưng không đăng ký kết hôn, đồng thời có chung sống với nhau và được hàng xóm láng giềng xung quanh biết tới như vợ chồng thuộc trường hợp nam, nữ sống chung như vợ chồng được pháp luật hôn nhân và gia đình quy định và điều chỉnh. Khoản 1 Điều 14 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định về vấn đề Giải quyết hậu quả của việc nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn như sau:

“Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng. Quyền, nghĩa vụ đối với con, tài sản, nghĩa vụ và hợp đồng giữa các bên được giải quyết theo quy định tại Điều 15 và Điều 16 của Luật này.”

Nếu vợ chồng không đăng ký kết hôn theo quy định của pháp luật thì họ sẽ không được công nhận về mặt pháp lý và như thế đồng nghĩa với việc không phát sinh quyền, nghĩa vụ của vợ và chồng giữa hai người. Tuy nhiên, đối với vấn đề liên quan tới con cái trong trường hợp này, pháp luật lại quy định quyền, nghĩa vụ giữa nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng và con được giải quyết theo quy định về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con.

Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 đưa ra các quy định cụ thể về quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con về các vấn đề như chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục,… Đồng thời, Luật cũng quy định về vấn đề trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn như sau:

“1. Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

2. Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.

3. Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.”

Như vậy, sau khi ly hôn, dù hai người đã đăng ký kết hôn hay chưa thì đều có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.

Đối với người trực tiếp nuôi con, họ có thể tự thỏa thuận với nhau hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết dựa trên quyền lợi về mọi mặt của con. Trong trường hợp con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con. Còn đối với trường hợp con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con

2. Làm sao để giành quyền nuôi con khi không đăng ký kết hôn?

Nếu muốn giành quyền nuôi con khi không đăng ký kết hôn, bạn có thể thực hiện một trong hai cách sau đây:

• Hai bên thỏa thuân với nhau về việc nuôi con: Cách đơn giản và đỡ tốn kém nhất là hai người thỏa thuận được với nhau về việc giao con cho người cha hoặc người mẹ trực tiếp nuôi. Nếu có thể thuyết phục được người kia về việc giao con cho bạn nuôi sẽ đảm bảo lợi ích của con tốt hơn và người kia cũng đồng ý thì bạn hoàn toàn có thể nuôi con mà không cần phải trải qua trình tự, thủ tục nào tiếp theo. Tuy nhiên, trường hợp này cũng sẽ rất khó khăn và phức tạp nếu người kia cũng muốn nuôi con và không đồng ý với những gì bạn thuyết phục.
• Khởi kiện lên Tòa án giành quyền nuôi con: Trong trường hợp không thỏa thuận hoặc không thể thỏa thuận, bạn hoàn toàn có thể khởi kiện lên Tòa án để giành quyền nuôi con. Lúc này, để có thể giành được quyền nuôi con thì bạn phải chứng minh được người kia không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con và đồng thời bạn hoàn toàn đáp ứng đủ tất cả những điều kiện đó. Sau khi xem xét những hồ sơ, chứng cứ mà hai bên đưa ra, Tòa án sẽ quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi dựa trên lợi ích về mọi mặt của con.

3. Điều kiện làm thủ tục giành quyền nuôi con 

Trừ trường hợp vợ, chồng có thỏa thuận về quyền nuôi con thì điều kiện để đòi lại quyền nuôi con khi nhờ sự can thiệp của Tòa án là:

3.1 Điều kiện về chủ thể:

Người trực tiếp nuôi con phải là người có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, có tư cách đạo đức, nhân phẩm tốt, không thuộc trường hợp bị hạn chế quyền cha mẹ đối với con cái theo quy định tại (Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình 2014).

3.2 Điều kiện về vật chất (kinh tế)

• Vợ/chồng chứng minh có đủ điều kiện về vật chất như có tài sản thể hiện thông qua có công việc ổn định, có thu nhập, chỗ ở hợp pháp để nuôi sống người con và đáp ứng tối thiểu nhu cầu thiết yếu của người con.
• Mọi điều kiện về vật chất nhằm đảm bảo cho người con có được cuộc sống tốt nhất tương xứng với điều kiện của người có khả năng nuôi dưỡng, chăm sóc.

3.3 Điều kiện về tinh thần

• Người có quyền nuôi con không được thực hiện các hành vi bao lực gia đình đối với con cái, không để con tiếp xúc đến các tệ nạn xã hội,…
• Tạo môi trường sống, học tập, vui chơi cho người con đảm bảo hình thành và phát triển nhân cách bình thường của người con.

3.4 Trình tự thủ tục khởi kiện

3.4.1  Nội dung đơn khởi kiện

Đơn khởi kiện giành quyền nuôi con gồm những nội dung sau đây:

• Ngày, tháng, năm làm đơn khởi kiện;
• Tên Tòa án nơi bị đơn cư trú;
• Tên, nơi cư trú, làm việc của người khởi kiện. Trường hợp các bên thỏa thuận địa chỉ để Tòa án liên hệ thì ghi rõ địa chỉ;
• Tên, nơi cư trú, làm việc của người bị khởi kiện;
• Quyền, lợi ích hợp pháp của người khởi kiện bị xâm phạm, những vấn đề cụ thể yêu cầu Tòa án giải quyết đối với người bị kiện;
• Danh mục tài liệu, chứng cứ kèm theo đơn khởi kiện: giấy chứng nhận đăng ký kết hôn, chứng minh nhân dân, sổ hộ khẩu, giấy khai sinh,… (bản sao).

3.4.2 Thành phần hồ sơ

• Đơn khởi kiện (mẫu đơn khởi kiện);
• Bản án/quyết định ly hôn của Tòa án;
• Giấy khai sinh của con (bản sao);
• Sổ hộ khẩu, chứng minh nhân dân (bản sao);
• Các tài liệu, chứng cứ làm căn cứ để thay đổi quyền nuôi con