Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai hay còn gọi là Chầu Đệ Tứ là một vị Thánh trong Đạo Mẫu Tứ phủ Việt Nam, người đứng thứ tư trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà. Có nhiều người chưa hiểu rõ về Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai. Hãy cùng theo dõi trong bài viết sau.
1. Chầu Đệ Tứ là ai?
Chầu Đệ Tứ hay Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai, là một vị thánh trong bộ Đạo Mẫu Tứ Phủ của Việt Nam, đứng thứ tư trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, danh hiệu của Chầu là Chiêu Dung Công Chúa, có quyền Khâm Sai 4 Phủ. Ngự Đồng khi về thường mặc quần áo màu vàng. Trong văn chương đời Tống có đoạn viết về Chầu Bà: “Quý hương an thái xã danh, có chầu đệ Tứ hách danh phàm trần.” Tuy nhiên, Chầu Bà đã giáng xuống ở nhiều nơi. Hiện này có 4 nơi thờ tự chính có thể kể ra như sau:
‐ Nơi thứ nhất: Đền Khâm Sai ở xã An Thái, nay là xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, nằm trong Quần thể di tích Phủ Dầy.
‐ Nơi thứ hai: Đền Mẫu Bát Tràng. Ở nơi thứ hai này, Ngài sinh ra trong nhà Đồng Tâm Trần Thị, người làng Bát Tràng, sinh sống từ năm Mậu Thìn (1568) đến năm Ất Dậu (1585). Hội Đền Mẫu Bát Tràng được làng Bát Tràng tổ chức trong ba ngày từ 22/9 đến hết ngày 24/9 âm lịch.
‐ Nơi thứ ba: Đền chầu đệ tứ tại phường Bồ Đề quận Long Biên.
‐ Nơi thứ tư: Đền chầu đệ tứ tại Hà Trung Thanh Hóa, gần dẻo Cô Bơ – Cô Tám.
Đền thờ Chiêu Dung Công Chúa Lý Ngọc Ba và con trai út Trình Tiến được thờ ở thôn Đống Long, xã Hòa Lâm, Ứng Hòa, Hà Nội.
Ngoài ra Chầu Bà Đệ Tứ còn được thờ chính ở Phủ chính Tiên Hương (Phủ Dầy) với ngôi vị Chầu Thủ Phủ cận kề bên Thánh Mẫu Liễu Hạnh.
2. Sự tích về Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai:
Theo sử sách ghi lại, ở huyện Thiên Lộc, xưa là điện Dục Quang (nay là xã Hoàng Diệu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội) có một hào trưởng tên là Đặng Công Thành lấy vợ là Lý Thị Ngọc.
Ông bà vốn là những nông dân hiền lành, luôn làm việc thiện cho nhân dân trong vùng. Họ có 5 người con trai. Sau khi chồng qua đời, bà ở vậy một mình tần tảo nuôi con. Sống dưới ách thống trị tàn bạo của quân Hán, bà đã sớm nung nấu ý chí yêu nước và truyền cho con cháu lòng yêu nước. Khi các con đã lớn, mẹ con bà vận động nhân dân quanh vùng đóng đồn, ngày đêm luyện binh, sưu tầm quân trang. Bà và con trưởng đóng ở trung tâm Làng Cốc, đồn Cốc Thượng do Đặng Nghiêm, Đặng Liệu chỉ huy, đồn Cốc Hạ do Đặng Diễn, Đặng Tiến trấn giữ. Khi hay tin Thái thú Tô Định đem binh sang trấn áp, bà cùng các con dẫn binh ra trận, tiêu diệt hàng trăm quân địch. Khi quân Hán tấn công tiêu diệt căn cứ Đất Cốc, bà Ngọc Ba cùng các con buộc phải lui về ẩn náu ở chùa Hương Lãng. Dưới bóng thiền sư Đạo Uẩn, mẹ con bà ban ngày tụng kinh niệm Phật, ban đêm luyện võ. Nghe tin Hai Bà Trưng dấy binh khởi nghĩa, bà cùng các con sai nghĩa sĩ đi tập hợp. Hai Bà Trưng thấy hai mẹ con có những khả năng phi thường, mừng rỡ, đặt tên cho nàng là Lý Thị Ngọc Bà. Thủ lĩnh của cuộc khởi nghĩa, đầu tiên là Trưng Trắc, sau là Trưng Nhị và thứ ba là Lý Thị Ngọc. Sau lễ tế cờ Hát Môn, quân Hai Bà Trưng giao chiến, quân phương Nam anh dũng đánh tả hữu, đánh trời, cờ bay rợp đất, quân Hán Tô Định bại trận, tướng quân Nhị vương Hai Bà Trưng đánh bại quân Hán, thu phục được 65 thành, lập nước Lĩnh Nam. Hai Bà Trưng lần thứ hai phong bà Lý Thị Ngọc Bà làm Công chúa Chiêu Dung để cai quản nghĩa quân khởi nghĩa và căn cứ Đất Cốc. Sau khi chiến thắng, Hai Bà Trưng đã tôn vinh bà và ban cho đất Kim Cốc làm phần thưởng. Từ đó, bà cùng các con tổ chức cho người dân trong vùng làm ăn xây dựng quê hương. Truyền thuyết kể rằng một hôm (ngày 6 tháng Chạp), trời đất bỗng nổi mây mù, gió cuốn lên cả một vùng sông Đáy, người ta thấy mẹ con bag xuống thuyền. Khi sóng yên, gió lặng, chờ mãi không thấy hai mẹ con trở về, biết hai mẹ con đã quy y, Hai Bà Trưng cảm kích bèn hạ lệnh cho dân chúng trong vùng lập miếu và xây đình để thờ mẹ con bà. Từ đó, huyện tổ chức ngày giỗ của dân làng Kim Cốc vào ngày 6 tháng Chạp và mở tiệc linh đình hàng năm để tưởng nhớ công lao của mẹ con bà. Thời Lê Trung Hưng, vua sai quan đại phu đến đây dâng hương tưởng niệm công lao của bà và các con. Trong tín ngưỡng Tứ phủ của người Việt, danh tướng Lý Thị Ngọc Bà – Chiêu Dung Công chúa Chầu Bà Đế tứ Khâm sai được nhân dân tôn kính và thờ cúng ở nhiều nơi.
3. Tiệc chầu Đệ bà Tứ Khâm Sai vào ngày nào?
Lễ tế thần của Chầu Đệ tứ Khâm sai là ngày 14 tháng 3 âm lịch. Cũng có tài liệu ghi chép về Chầu được thờ ở Đền Mẫu ở Bát Tràng. Tại đây, bà đã sinh ra trong ngôi nhà của Đồng Tâm Trần Thị, người làng Bát Tràng, sống từ năm Giáp Thìn (1568) đến năm Ất Dậu (1585). Lễ hội đản hóa diễn ra hàng năm vào ngày 24 tháng 9 âm lịch. Làng Bát Tràng tổ chức Lễ hội Đền Mẫu Bát Tràng trong ba ngày từ 22/9 đến hết ngày 24/9 âm lịch.
Trong thời gian này, khách hành hương từ khắp nơi thường đến chiêm bái trước cửa Chùa Đệ Tứ để tạ ơn và cầu xin bình an, hạnh phúc và mọi điều tốt lành. Mọi người háo hức chuẩn bị lễ lạy và thành tâm cầu khấn Chầu Bà.
4. Đền thờ Chầu Đệ Tứ:
4.1. Đền Cây Thị – Thanh Hóa:
Đền Cây Thị được lập tại huyện Hà Trung, xã Hà Ngọc, tỉnh Thanh Hóa, cũng là nơi năm xưa Chầu anh dũng đánh giặc. Ngôi đền đã được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh năm 1996.
Khu vực chính của ngôi đền bao gồm:
‐ Cung đệ nhất thờ Tam Tòa Thánh Mẫu.
‐ Cung đệ nhị thờ Chầu Đệ Tứ và Hội đồng Thánh Chầu.
‐ Cung Đệ Tam thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế và Quan Đại Công
‐ Ngoài ra, hai lầu của đền thờ Hội Đồng Thánh Cô và Thánh Cậu.
4.2. Đình Làng Kim Cốc:
Đình làng Kim Cốc là nơi Chầu sinh sống cùng người dân đương thời. Để tỏ lòng biết ơn Chầu sau khi hiển thánh, nhân dân đã thờ Chầu và các con trai tại 3 ngôi đình làng Kim Cốc là Quán Trung, Quán Thượng và Quán Hạ. Ở xã Hoàng Diệu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội, người dân tổ chức lễ vào ngày tiệc của Chầu hằng năm và tổ chức các nghi lễ tôn giáo rất cẩn thận. Đình làng Kim Cốc đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố Hà Nội năm 1994.
Lễ hội của ba làng Kim Cốc gồm Cốc Trung, Cốc Thượng, Cốc Hạ cũng thu hút đông đảo du khách thập phương về dự. Lễ hội được tổ chức 3 năm một lần từ ngày 14 đến ngày 16 tháng 2 âm lịch, giữ được nét truyền thống đặc sắc của dân tộc.
Đình chính tổ chức lễ hội là đình Quan Trung ở thôn Cốc Trung, đây cũng là nơi thờ tự chính của Lý Thị Ngọc Ba và người con trai út của bà.
4.3. Đền Chầu Bà Đệ Tứ ở Bồ Đề, Long Biên, Hà Nội:
Chùa Bà Đệ Tứ tọa lạc tại Bồ Đề, Long Biên, Hà Nội, gần sông Hồng thuộc phường Bồ Đề, quận Long Biên, Hà Nội. Những ngày thu tới, khách hành hương sẽ cảm nhận rõ hơn sự linh thiêng của Chầu Bà Đệ Tứ ở Việt Nam.
Ngôi đền nằm gần sông Hồng, phong cảnh hữu tình, vào những ngày thu, nắng chiếu xiên từ sông vào đền tạo nên một không gian thơ mộng.
Ở cổng đền có hai pho tượng hai vị tướng cầm hai thanh kiếm uy nghiêm, một số cây khế tán rộng và nhiều loại cây cảnh đẹp khác trồng trước cổng. Ngôi đền không lớn lắm, nhưng sạch sẽ và yên tĩnh. Còn có một nghi lễ tâm linh là buổi tiễn căn đồng. Đền Chầu còn thờ công chúa Liễu Hạnh, một trong “Tứ bất tử” trên Thần Điện và theo văn hóa dân gian Việt Nam (ngoài ra còn có Tản Viên Sơn Thánh, Chử Đồng Tử và Phù Đổng Thiên Vương). Các triều Lê, Nguyễn đã phong bà là “Đệ nhất thượng đẳng thần” và cho nhân dân thờ cúng bà ở nhiều nơi thuộc đồng bằng Bắc Bộ và duyên hải Bắc Bộ. Ngoài ra, đình Chầu còn là nơi gìn giữ, bảo tồn truyền thống văn hóa tốt đẹp của nhân dân, là trung tâm sinh hoạt văn hóa tinh thần của cộng đồng làng xã, nơi giáo dục truyền thống “uống nước nhớ nguồn.”
4.4. Đền Chầu Đệ Tứ ở Nam Định:
Ngôi đền tọa lạc tại xã An Thái, An Thái huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, (cũng là quê hương của Chầu). Vì hầu cận Mẫu nên Chầu Đệ Tứ cũng được lập đền trong quần thể Phủ Dầy tại Làng Quý Hương, xã An Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.
5. Giá hầu đồng Chầu Đệ Tứ:
Chầu Đệ Tứ là vị Chầu Bà ít khi về ngự đồng. Người ta thường hay hầu Chầu khi chiếm bái cửa đền thờ chầu, hoặc đất Nam Định là Chầu kề cận Mẫu. Thường người ta có thỉnh Chầu về chứng tòa màu vàng khi có đàn mở Phủ mà đồng tân dâng bốn tòa Sơn Trang. Khi ngự về đồng, Chầu cầm áo màu vàng, cầm quạt rồi múa kiếm và cờ lệnh. Cũng đôi lúc Chầu về múa quạt, múa rồi hoặc chỉ khai cuông rồi an tọa.