Đạo Phật và Đạo Mẫu, đạo nào cao hơn? Mối liên hệ thế nào?

1. Đạo Phật: 

Đạo Phật, hay Phật Giáo, là một hệ thống tôn giáo và triết học bắt nguồn từ Ấn Độ, chứa đựng nhiều giáo lý, tư tưởng triết học, tư tưởng và quan niệm về cuộc sống và vũ trụ, hiện tượng xã hội, bản chất của sự vật, sự việc; các phong tục và tập quán dựa trên những lời dạy ban đầu của một nhân vật lịch sử có thật đó là Siddhartha Gautama, và dựa trên các truyền thống và tín ngưỡng phát triển trong quá trình truyền bá và tiến hóa. Phật giáo phát triển mạnh mẽ sau khi Siddhartha Gautama xuất hiện.

Siddhartha Gautama mang tên gọi là Đức Phật, Đức Phật Thích-ca, hay “Người Giác Ngộ”, “Người Tỉnh Thức”. Những tài liệu kinh điển Đạo Phật, cũng như các hồ sơ khoa học và khảo cổ học, người ta chứng minh rằng Ngài đã sống và thuyết giảng ở vùng Đông Bắc Ấn Độ ngày nay từ khoảng thế kỷ thứ sáu trước Công nguyên đến thế kỷ thứ năm trước Công nguyên.  Hơn 100 năm sau khi Đức Phật nhập niết bàn trong Đại hội Kết tập Kinh Phật lần thứ hai, Phật giáo bắt đầu chia thành nhiều nhánh và hệ tư tưởng khác nhau với nhiều quan niệm Phật giáo khác nhau, dù nó có cùng nguồn gốc. Có ba truyền thống Phật giáo chính trên thế giới ngày nay. Ba nhánh chính đó là: Phật Giáo Nam truyền; Phật Giáo Bắc truyền; Phật Giáo Mật truyền.

Hai giá trị cốt lõi mà đạo Phật luôn hướng tới đó là sự từ bi và trí tuệ. Những giáo lý Phật Giáo luôn hướng con người ta đến việc sống từ bi từ sự nhất thức thế giới qua trí tuệ của bản thân.

2. Đạo Mẫu:

2.1. Đạo mẫu là gì? 

Người Việt có tín ngưỡng thời Mẫu hay thường gọi là Đạo Mẫu,  việc  thờ cúng nữ thần này phải do người phụ nữ thực hiện, nhất thiết không được do nam giới thực hiện  và có nguồn gốc lịch sử  xã hội sâu xa. Tuy  đều  thờ nữ thần, nhưng việc thờ Mẫu, Thánh Mẫu, Thánh Cô, Mẫu trong Tam phủ, Tứ phủ không hoàn toàn giống nhau. Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt  là một tín ngưỡng bản địa  thờ người mẹ như một vị thần có khả năng sinh sản, che chở và bảo vệ. Niềm tin vào hình ảnh người mẹ là nơi  người phụ nữ Việt Nam bày tỏ mong muốn thoát  khỏi những định kiến ​​và hạn chế của xã hội Nho giáo. Ngoài ra còn có Thánh Bàn Mạnh, là vị thần chủ tọa, dẫn dắt các tín đồ đến với Mẫu – khía cạnh cao cả nhất của tình mẫu tử ở Việt Nam – trong Tín ngưỡng thờ Mẫu Hoàng Thiên Tiên Thánh Giáo của Việt Nam.

Nếu nhìn lại lịch sử, chúng ta thấy rằng người Việt cổ cũng có một nền tín ngưỡng bình dân rất phong phú. Nguồn sống chính của họ là  trồng lúa nước, thời gian nhàn rỗi họ phụ thuộc vào săn bắt và hái lượm  sản vật từ tự nhiên. Chính vì vậy họ rất coi trọng những hiện tượng thiên nhiên kỳ bí như mưa, sấm, chớp, gió, bão… và những vật linh thiêng;  linh hồn của những người đã khuất như tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Nơi đây hình thành nên một hệ thống văn hóa, tín ngưỡng vô cùng phong phú. Nguồn gốc của Đạo Mẫu là cách thờ Mẫu Trời, Mẫu Đất, Mẫu Nước, Mẫu Tử, thờ Mẫu và Tứ Pháp: Mây, Mưa, Sấm, Chớp, v.v.

Người xưa cho rằng trời là cha (dương) – tức con người  là đấng sáng tạo ra sự luân chuyển của vũ trụ, tạo ra sự vận động của không gian và thời gian. Đất là mẹ (âm), nghĩa là mẹ luôn  nhận mọi nguồn năng lượng từ trời (cha) để sinh  ra vạn vật. Với những quan niệm trên, người Việt cổ coi trọng Đất Mẹ, các hiện tượng siêu nhiên huyền bí, kết hợp với  tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và tín ngưỡng hình thành nên tín ngưỡng Tam phủ, Tứ phủ (Bản chất thuần Việt). Với 3  nữ thần chính trông coi 3 thiên nhiên: Trời – Mẹ Thiên Thượng. Đất Hay Núi – Mẹ Thượng Ngàn. Ao hồ – Mẹ Thoại.

Vào thế kỷ XVI, linh hồn bất tử khác là một nữ thần với nhiều truyền thuyết xuất hiện. Bà đã trở thành một vị thần con người. Chính hình ảnh người phụ nữ rất đoan trang, cương trực trong bối cảnh lịch sử vua Lê – chúa Trịnh đã khiến  Đạo Mẫu càng ăn sâu vào tâm thức  người Việt. Những điều trên là cơ sở để hình thành nên hệ thống tín ngưỡng của nhân dân, đó là Đạo Mẫu ngày nay.

2.2. Bảo tồn giá trị của đạo mẫu: 

Lúc 17:15 giờ địa phương (21:15 giờ Việt Nam) ngày 01 tháng 12 năm 2016 trong phiên họp thứ 11 của Ủy ban Liên Chính phủ về Bảo vệ Di sản Văn hóa Phi vật thể  của UNESCO  tại  Addis Ababa. Cộng hòa Dân chủ Liên bang Ethiopia, di sản văn hóa UNESCO đã chính thức ghi “Tín ngưỡng thờ Mẫu  của người Việt” tại 21 tỉnh thành vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

3. Đạo Phật hay Đạo Mẫu cao hơn?

Phật Giáo và Mẫu Giáo có sự gần gũi, phụ thuộc lẫn nhau và bổ sung cho nhau. Vì cả hai Đạo cùng phát triển trên đất nước Việt Nam và đều dựa trên tín ngưỡng nông nghiệp. Đó là lý do tại sao ngày nay một số ngôi chùa thờ một vị “tiền Phật, hậu thánh”, tức trước tiên là thờ Phật sau là thờ Thánh. Vì vậy giữa Đạo Phật và Đạo Mẫu không phân định đạo nào cao hơn đạo nào mà đó là mối quan hệ tôn trọng lẫn nhau và cùng phát triển.

Dù theo đạo Mẫu hay đạo Phật, chúng ta phải hứa tu tâm, sửa mình, giữ lòng trong sạch, cố gắng giữ gìn và phát huy truyền thống tâm linh của dân tộc, không nói lời thóa mạ thượng tôn hạ đẳng.

4. Mối quan hệ giữa Đạo Phật và Đạo Mẫu: 

Quá trình hình thành và phát triển của tôn giáo,  Phật giáo và Mẫu Giáo có  quan hệ mật thiết với nhau và tác động lẫn nhau; hỗ trợ, điều hòa và bổ sung cho nhau. Bởi vì Phật giáo và Mẫu giáo có nguồn gốc và phát triển ở Việt Nam dựa trên một hệ thống tín ngưỡng nông nghiệp bản địa (hay hệ thống tín ngưỡng dân gian)  nên  chứa đựng nhiều yếu tố văn hóa tương đồng, đồng nhất. Một ví dụ điển hình là hàng năm vào đầu tháng ba tại lễ hội Phủ giầy đã thể hiện sâu sắc về mối quan hệ giữa đạo Phật và đạo Mẫu, lễ dê hương được tổ chức long trọng để tưởng nhớ Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Lễ rước “Thiên Kinh” sẽ như sau: ngày mùng bốn từ Phủ Giáp Ba (miếu Bảo Ngũ) về chùa Thông, ngày mùng 5 từ Phủ Vân Cát về chùa Đàn, ngày mùng 6 có đại lễ quá trình diễn ra ở chùa Phủ Tiên Hương Gỗ và ngược  lại.

Lễ rước “Văn khấn” vào ngày mùng sáu cũng nói lên sự thống nhất giữa Mẫu giáo và Phật giáo, bởi tại ngôi là nơi thờ ông Đề Sát (tức tướng Lữ Gia thời Triệu) – chùa Gôi, đây người có đạo hạnh cao. Vốn dĩ ông là nhân vật có nhiều công lao cứu nước, giúp dân, cứu Liễu Mẫu khỏi muôn vàn hiểm nguy. Theo truyện “Đại chiến Sùng Sơn”, khi Liễu Hạnh lang thang ở núi Song (Thanh Hóa) sau những ngày “Loạn thế đại chiến”, Liễu Hạnh đã bị bắt nhưng được thánh quân tha mạng. Nhưng bà Lôi Hạnh chỉ đầu hàng khi  Phật Tổ xuất hiện  cứu  con gái  Ngọc Hoàng. Đó là  bằng chứng sống động về mối quan hệ mật thiết giữa Phật giáo với tín ngưỡng dân gian mà Mẫu Liễu  đại diện khi ẩn mình sau cửa Phật, khi chính thức tuyên bố: “Ta là Công chúa Quỳnh Hoa ở cung Tiên thấy đạo Phật từ bi, nên muốn quy y tụng niệm”. Cho đến cách đây vài trăm năm, tục thờ Mẫu đã lan nhanh ra khắp vùng đồng bằng Bắc Bộ rồi phát triển ra một số nơi ở miền Trung  và miền Nam Việt Nam. Ngoài các phủ (Phủ hay miếu) thờ thánh mẫu, trong khuôn viên chùa còn có ban thờ các bà mẹ, các vị sư và các điện thờ Thánh Cô, Thánh Ông, cùng  với  điện thờ Phật. Như vậy, các ngôi chùa  khắp vùng nông thôn Việt Nam được xây dựng theo kiểu “tiền Phật, hậu thần”, do ảnh hưởng mạnh mẽ của tôn giáo đạo Mẫu dân tộc thông qua mối quan hệ mật thiết với  Phật giáo. Đây là một đặc điểm quan trọng của  chùa Việt Nam. Như vậy, có thể coi tín ngưỡng thờ Mẫu là một bảo đảm  chắc chắn cho sự tồn tại của điện thờ Mẫu. Việc Phật giáo lấy tôn giáo dân gian là đạo giáo làm đối tác là sự lựa chọn đúng đắn. Vì vậy, Phật giáo có chỗ dựa vững chắc trong đời sống tinh thần của cộng đồng người Việt. Bởi từ xa xưa, tín ngưỡng thờ Mẫu  là  tín ngưỡng có hình thức và nội dung gần gũi với tư tưởng, tâm linh rộng rãi của người Việt. Đạo Mẫu là một loại hình tín ngưỡng dân gian mang đậm hồn cốt Việt Nam, có  sức sống bền bỉ, linh hoạt, phù hợp với mọi hoàn cảnh lịch sử. Theo tín ngưỡng dân gian, người mẹ với đầy uy lực, sức mạnh  vô biên, đã hóa thân và hóa thân thành những vị thần  tối cao như Đức Phật Quan Thế Âm Bồ tát với khuôn mặt của một nữ thần (hay Thánh Mẫu). Đó là việc của Phật bà Quan Âm “Thiên Thủ, Thiên Nhãn” (“Nghìn tay, nghìn mắt”) và một số nữ thần  khác cũng tham gia vào việc điều hành vũ trụ. Một trong những điểm tương đồng khác giữa Phật giáo và Đạo Mẫu là cả hai đều được kết hợp với các tín ngưỡng  bản địa như  thờ Mẫu, và thực hành Tứ Pháp, tạo nên Phật Mẫu Tứ Pháp hay còn xuất hiện với tên gọi là Phật Bà Quan Âm.