Hầu đồng là gì? Ý nghĩa? Hầu đồng có phải mê tín dị đoan?

1. Hầu đồng là gì?

Hầu đồng hay còn gọi là Hầu bóng, là một nghi thức trong sinh hoạt tín ngưỡng, tín ngưỡng dân gian thờ thần mẹ của đạo Mẫu của nhiều dân tộc, trong đó có tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

Theo Ban Tôn giáo Chính phủ, hầu đồng là hoạt động tín ngưỡng mang tính thiêng liêng cao. Theo quan niệm và phong tục, bản chất của nghề phù thủy là sự hóa thân của linh hồn vào thầy phù thủy để tán gia, chữa bệnh, ban phúc lành… Lúc này, đồng cốt là hiện thân của thần linh.

Cũng theo Ban Tôn giáo Chính phủ, hầu đồng là nghi lễ trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ (Thiên, Địa, Thời, Thượng Ngàn, còn gọi là Nhạc Phủ). Đặc biệt, nghi lễ này thường mang những đặc điểm, sắc thái khác nhau và thể hiện ở việc thờ cúng các vị thần trong chùa.

Có thể thấy, hiện nay chưa có định nghĩa cụ thể về người đồng cốt mà đây chỉ là một khái niệm để chỉ một trạng thái tâm linh chung chung khi linh hồn “nhập” vào người đồng cốt và xuyên qua cơ thể của người đồng cốt để thể hiện lời nói, hành động, ý đồ muốn truyền đạt.

2. Ai có thể hầu đồng:

Hầu đồng là nghi lễ trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ, thời Đức thánh Trần… mà không phải là nghi lễ của Phật giáo. Trong đó, chính điện là điện thờ Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoại.

Mẫu Thượng Thiện: Còn gọi là Mẫu Đệ Nhất. Đây là một Mẹ cai quản Thiên Phủ và những nhân vật được coi là Thiên Phủ Mẹ bao gồm:

– Công chúa Thanh Vân (Mẫu Cửu Trùng Thiên).

– Tây Thiên Quốc Lăng Thị Tiêu (Mẫu Tây Thiên, Chúa Tây Thiên).

– Công chúa Liễu Hạnh (Mẫu Liễu Hạnh, bà chúa Liễu).

– Mẫu Thiên Y A Na (Thiên Hậu Thánh Mẫu, Bà Chúa Ngọc).

Trong các đền phủ, Mẫu Thượng Thiên thường được tạc bằng tông màu đỏ, đặt chính giữa là hai pho tượng Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoại. Hiện nay, có các đền, phủ thờ Mẫu này: Đền Mẫu Cửu Trùng Thiên ở Hà Nội; Phủ Nấp ở Nam Định; Đền Thánh Mẫu Thượng Thiện ở Hà Tĩnh…

Mẹ Thượng Ngàn: Còn gọi là Mẫu Thù hay Hoàng Thượng Ngàn, được giao nhiệm vụ cai quản vùng rừng núi hoang vu. Hiện nay, có rất nhiều truyền thuyết về Mẹ Thượng Ngàn nhưng đều được nhân dân ngưỡng mộ, ngưỡng mộ và tôn thờ.

Mẫu Thượng Ngàn thường được đúc tượng xanh và có 3 nơi hiện nay được coi là nơi thờ chính của bà gồm:

– Đền Đông Cuông, Yên Bái.

– Đền Bắc Lệ, Lạng Sơn.

– Đền Suối Mỡ, Bắc Giang.

Mẫu Thoải: Còn gọi là Đức Mẹ Thứ Ba, Thủy Cung Đức Mẹ. Trong tín ngưỡng dân gian, Mẫu Thoại cai quản sông ngòi, chăm sóc cây cối tươi tốt, cứu người khi qua sông; Khi bão lụt, Mẹ làm phép làm yên gió, tạnh mưa…

Mẫu Thoải được thờ ở hầu hết các chùa với bàn thờ Mẫu thường được đúc trong bộ áo trắng, trong điện thờ Mẫu, vị trí bên phải thường là Mẫu Thượng Ngàn, vị trí bên trái là Mẫu Thoại và chính điện là Thượng Thiện.

3. Nghi thức hầu đồng thế nào?

Theo quan niệm và thực tế, một khi thầy cúng làm lễ thì đồng cốt sẽ không còn là mình mà sẽ do Thánh thần điều khiển. Vậy để chuẩn bị một lễ cúng hầu đồng cần những gì?

3.1. Hầu đồng cần chuẩn bị những lễ vật gì?

Lễ vật trong một buổi lễ thường khá đơn giản, bao gồm những lễ vật thông thường như xôi, thịt, hoa quả, trầu cau, rượu, thuốc, vàng mã,… Tuy nhiên, ngày nay lễ vật ngày càng phong phú và đa dạng hơn, đa dạng.

Các lễ vật bằng đồng được trưng bày trên một bảo tháp hình chữ nhật, đặt chính giữa và bao gồm chén, đũa bạc, đĩa và chén pha lê. Ở trung tâm sẽ có một chiếc gương được phủ một chiếc khăn thêu. Trước khi vào lớp sẽ bày 04 mâm lễ Tứ Phủ, mỗi mâm có: 09 quả trứng, 01 cây lược, 01 quạt, 01 guốc; 09 miếng vải hình vuông che phía trên.

Bên cạnh mâm lễ phải có một cái đình nhỏ, một cái bát nhỏ, một cái đĩa vẽ hình con công; một trăm thỏi vàng. Ngoài ra, phía trước bàn thờ bày ngựa các loại và 02 chiếc thuyền rộng cánh có 12 con giáp đang chèo, 01 đôi ngựa, 01 đôi voi có đủ yên và hàm.

Không chỉ chuẩn bị lễ vật như vậy, để chuẩn bị một lễ ăn hỏi, nam nữ thanh niên cần chuẩn bị thêm những yếu tố sau:

– Dàn nhạc: Thông thường đi kèm trong đám cưới sẽ có dàn nhạc bao gồm: 01 đàn nguyệt, 01 đàn nhị, 01 sáo, 01 trống lớn, 01 trống nhỏ, 01 cảnh kép, 01 phách. Trong đó tùy theo việc phục vụ ở các địa phương khác nhau mà có thể thêm bớt nhạc cụ nhưng nhất thiết phải có đàn nguyệt, trống nhỏ, kép.

Trang phục: Theo tín ngưỡng dân gian, thông thường bộ lư đồng sẽ có 36 giá đồng tương ứng với 36 vị thánh. Và tương ứng với mức giá bao nhiêu thì sẽ có bấy nhiêu trang phục. Vì vậy, các đồng phải chuẩn bị 36 bộ quần áo tương ứng với giá đồng sao cho gần giá nào thì có đủ bộ quần áo giá đó:

– Khăn đỏ che mặt.

– 05 áo dài các màu, 01 quần dài trắng.

– Khăn tắm và các loại khăn tắm khác.

– Đai màu.

– Bài ngà, lắc bạc, nhẫn, hoa tai, dây chuyền, quạt, son môi…

Đặc biệt, màu sắc trang phục phải phù hợp với màu sắc của từng cung: Quốc huy phải màu đỏ; Phật vàng; Phủ Thoải màu trắng; Bìa nhạc màu xanh lam.

3.2. Hầu đồng cần làm những việc gì?

Trong mỗi buổi hầu đồng, các bà đỡ và đồng cốt sẽ được các vị Thánh “nhập” và thực hiện dưới sự hướng dẫn của các vị Thánh. Vì vậy, các bà đồng thường nhảy múa, chúc phúc và nói qua ca hát, âm nhạc.

3.3. Một giá đồng thực hiện theo quy trình nào?

Khi hầu đồng đồng, nam hay nữ phải thực hiện theo thứ tự sau đây:

– Thay lễ phục: Vì mỗi giá đồng có bộ lễ phục riêng phù hợp với màu sắc của từng giá. Do đó, bước đầu tiên khi phục vụ đồng là thay một bộ đồ phù hợp với giá đồng mà bạn sẽ phục vụ.

Trong một phiên có thể có nhiều mức giá khác nhau. Vì vậy, trước khi bắt đầu trả một giá đồng mới, các nam nữ hầu đồng phải thay trang phục phù hợp với từng giá.

– Dâng hương, hành lễ: Hành động này nhằm xua đuổi tà ma. Người hầu sẽ thực hiện các động tác sau: Tay trái cầm bó hương, quấn trong khăn tẩm hương; Tay phải rút ra một nén hương và làm phép.

– Đêm giáng sinh: Khi thánh bước vào, những người hầu sẽ nhả hương trên tay, không còn là mình nên nhảy múa uyển chuyển, nhịp nhàng.

– Múa đồng: Đây là một trong những cách để xác nhận thánh đã nhập đồng hay chưa. Có người sẽ múa cờ, múa kiếm, múa rồng, kiếm, cũng có thể múa quạt, múa tay không…

Tùy theo giá hầu đồng mà có những động tác múa khác nhau nhưng thường mang âm hưởng của điệu chèo, điệu múa dân gian. Thứ tự các vị thánh từ cao xuống thấp: Thánh Mẫu, Quan Lớn, Chầu, Bác…

– Ban phúc và nghe chầu văn: Sau khi múa hát, để bày tỏ sự hài lòng, các vị thánh thường thưởng tiền cho những người đánh đàn. Đồng thời, thánh nhân còn thưởng rượu, thuốc lá, tiền, trái cây, bánh mì… để thưởng cho những người ngồi xung quanh khi họ được đặt câu hỏi hoặc nghe ngài nói.

Thăng Thánh: Khi người hầu gái ngồi yên, khoanh tay trước trán, khẽ lắc lư là Thăng Thánh và một giá đồng đã kết thúc.

4. Hầu đồng có phải mê tín dị đoan không?

Hầu đồng: Đây là một trong những hoạt động tín ngưỡng lâu đời, nét đẹp văn hóa truyền thống của Việt Nam. Hiện nay, Hầu đồng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và đang lập hồ sơ trình UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

– Lên đồng: Là hành vi giả thần, giả thánh để tung tin thất thiệt nhằm mê hoặc người khác, làm lợi cho mình và hại người.

Có thể thấy, lên đồng là một trong những hành vi lợi dụng nghi lễ để “lừa đảo” trục lợi và là hành vi mê tín dị đoan. Đối lập hoàn toàn với hu dong là nghi thức tôn giáo tốt đẹp của quốc gia, được thực hiện để cầu nguyện cho sự an lành của chính họ.

Nghệ thuật hát văn, hầu đồng với những giá trị nổi bật, độc đáo như đã phân tích ở trên hoàn toàn xứng đáng được đề cử để UNESCO xem xét công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Tuy nhiên, do nó vẫn đang bị lợi dụng và làm sai lệch, nên trước hết chúng ta cần giải thích, tuyên truyền, hướng dẫn đồng bào trong nước cũng như bạn bè quốc tế hiểu khiêu vũ là một bộ môn nghệ thuật. Kế đến là đưa nó vào cuộc sống nhằm làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, giúp họ tự nhận thức những giá trị thẩm mỹ, nhân văn, yêu nước của loại hình nghệ thuật độc đáo này; phải lấy cái hay, cái đẹp, cái vui của nghệ thuật để đẩy lùi yếu tố mê tín dị đoan. Hầu đồng cần được “đào tạo” bài bản, đúng cách. Nếu đại đa số người dân và cộng đồng hiểu đúng, tôi chắc rằng họ sẽ lên án những kẻ lợi dụng nghi lễ để hành nghề mê tín dị đoan.