Đới lạnh là gì? Vị trí phân bố? Đặc điểm? Đặc điểm của Bắc Cực và Nam Cực? Sự thích nghi của động vật và thực vật? Hoạt động kinh tế? Việc nghiên cứu và khai thác môi trường?
Đới lạnh hay còn có tên gọi khác là hàn đới, ở nơi đây thường xuyên xảy ra hiện tượng đêm trắng do các đặc điểm khác biệt của khu vực đới lạnh với các khu vực khác trên thế giới. Khí hậu ở nơi đây có đặc điểm nổi bật khác biệt nhất so với khí hậu của các khu vực khác. Vậy khí hậu của đới lạnh là gì? Đới lạnh có những đặc điểm và vị trí phân bố như thế nào ? Hoạt động kinh tế của con người ở đới lạnh diễn ra như thế nào? Bài viết này sẽ giúp các bạn giải đáp những thắc mắc ấy.
1. Đới lạnh là gì?
Đới lạnh hay còn có tên gọi khác là hàn đới,nơi đây thường xuyên xảy ra hiện tượng đêm trắng do các đặc điểm khác biệt của khu vực đới lạnh với các khu vực khác trên thế giới. Khí hậu nơi đây có những đặc điểm nổi bật khác biệt so với khí hậu ở các khu vực khác. Khí hậu đới lạnh như tên gọi của nó là rất giá lạnh và xuất hiện băng tuyết hầu như quanh năm. Loại gió đặc trưng ở khu vực này là gió Đông cực.
2. Vị trí phân bố của đới lạnh:
Đới lạnh trải dài từ hai vòng cực đến hai cực Bắc và Nam. Khí hậu lạnh ở bán cầu Bắc chủ yếu là đại dương, trong khi ở bán cầu Nam chủ yếu là lục địa.
3. Đặc điểm của đới lạnh:
Khí hậu đới lạnh có 2 kiểu khí hậu là khí hậu lãnh nguyên và khí hậu chỏm băng. Khí hậu lãnh nguyên xuất hiện ở một số khu vực có nhiệt độ trung bình trên 0 độ C. Khí hậu chỏm băng hay khí hậu băng giá vĩnh cửu có đặc điểm khắc nghiệt hơn khi nhiệt độ trung bình hàng tháng luôn dưới điểm đóng băng là 0 độ C.
Ở bán cầu Nam là những khiên băng rất dày vài kilomet trên lục địa. Đây được coi là hoang mạc lớn nhất thế giới.
Khí hậu của đới lạnh vô cùng khắc nghiệt, lạnh lẽo. Đới lạnh có hai mùa là chủ yếu là mùa đông và mùa hè.
Đặc trưng của môi trường này là Mặt trời hiếm khi xuất hiện, quanh năm có nhiều bão tuyết và có mùa đông rất dài. Biên độ nhiệt năm và ngày đêm rất lớn. Nhiệt độ trung bình luôn dưới -10°C, thậm chí có nơi xuống đến -50°C. Lượng mưa thấp, lượng mưa trung bình năm dưới 500 mm. Mưa rơi chủ yếu dưới dạng tuyết, đất đai đóng băng quanh năm và chỉ tan một lớp rất mỏng trên bề mặt khi mùa hè đến nên thảm thực vật đặc trưng của miền đới lạnh là rêu, địa y.
Mùa đông rất dài, từ 9 đến 10 tháng và hiếm khi có Mặt trời. Ở đây thường xayra bão tuyết dữ dội và nhiệt độ thường xuống thấp. Người ta ghi nhận địa điểm lạnh nhất ở Nam cực còn lên tới -94,5 độ. Ở Nam Cực có bão tuyết rất lớn với vận tốc gió có thể lên đến 100km/s.
Thời gian mùa hạ ngắn, thường khoảng 2 đến 3 tháng. Lúc này Mặt trời sẽ chỉ di chuyển suốt ngày đêm ở đường chân trời, lên đến tận 6 tháng liền. Nhiệt độ vào mùa hạ có cải thiện hơn nhưng cũng không thể vượt quá 10oC.
Một điểm đặc biệt của đới lạnh, bề dày của mặt băng ở Bắc Cực có thể lên đến 10m. Về mùa hè, khi các biển băng bị vỡ ra sẽ hình thành các tảng băng trôi, dạt về phía Nam. Còn ở Nam Cực và đảo Gron-len, băng tuyết đóng thành các khiên băng dày lên tới 1500m và có thể chảy theo các dòng biển về miền xích đạo.
Hiện nay, Trái Đất đang nóng lên, băng ở hai vùng cực tan chảy bớt, diện tích bề băng thu hẹp lại.
4. Đặc điểm của Bắc Cực và Nam Cực:
Ở Bắc cực có chủ yếu là tuyết và lớp băng mỏng. Những lớp băng sẽ đóng ở trên Bắc Băng Dương và những vùng biển ở xung quanh, bao bọc những lớp băng này là lục địa.
Vùng Bắc cực của trái đất bao gồm phần lãnh thổ phía bắc của Canada, Mỹ, Greenland (lãnh thổ của Đan Mạch), Nauy, Thụy Điển, Nga, Iceland và Phần Lan. Bắc cực không phải là nơi lạnh nhất trên thế giới, ở đây vẫn có một số loại vật đặc trưng như tuần lộc và gấu trắng.
Ở Nam cực chủ yếu là các khiên băng rất dày và có nơi đo được lớp băng dày vài kilomet, các khiên băng sẽ đóng trên lục địa của nam cực.
Với diện tích 14 nghìn km2, châu Nam cực được coi là hoang mạc lớn nhất thế giới. Nam cực là một lục địa với những dãy núi và hồ được bao quanh bởi đại dương.Ở Nam cực có loại chim cánh cụt được coi là loại chim cánh cụt lớn nhất hành tinh.
5.Sự thích nghi của thực vật và động vật ở đới lạnh:
Ở môi trường đới lạnh vẫn có nhiều động vật và thực vật sống được nhờ chúng có những đặc tính cơ thể phù hợp với khí hậu khắc nghiệt tại đây. Ở vùng đài nguyên phương Bắc, thực vật chỉ có thể được phát hiện trong một thời gian ngắn ngủi khi mùa hè đến, có thể ở trong những thung lũng kín gió.
Thực vật ở đới lạnh có số lượng ít và chỉ phát triển vào mùa hạ với đặc trưng là những cây cối thấp lùn, rêu và địa y.
Động vật muốn thích nghi với môi trường đới lạnh thì phải có lớp mỡ dày như cá voi, hải cẩu hay lớp lông dày như tuần lộc, cáo trắng hoặc bộ lông không thấm nước của chim cánh cụt.
Có một số hình thức cư trú như:
– Chống lạnh chủ động: có lớp lông dày hoặc lớp mỡ dày dưới da, sống thành đàn đông đúc để sưởi ấm cho nhau như chim cánh cụt.
– Chống lạnh thụ động: ngủ đông đối với gấu trắng (có thể kéo dài đến 6 tháng, trong thời gian này giúp cho gấu trắng giảm bớt tiêu hao năng lượng), hoặc di cư đến di cư đến các nơi ấm áp hơn để tránh mùa đông lạnh.
Khí hậu quá lạnh ở hai cực không thích nghi với đời sống của thực vật nên chúng chỉ phát triển được trong một thời gian ngắn ngủi mùa hạ và chủ yếu ở ven biển băng Bắc Cực. Ở Nam Cực không có thực vật vì quá lạnh
Về mùa hè, cây cỏ, rêu, địa y… phát triển trở thành nguồn thức ăn dồi dào cho các loài động vật ở môi trường đới lạnh.
– Ở vùng đài nguyên phương Bắc, khí hậu lạnh quanh năm, thực vật chỉ phát triển được vào mùa hạ ngắn ngủi, trong những thung lũng kín gió. Cây cối còi cọc thấp lùn, mọc xen lẫn với rêu, địa y,…
6. Hoạt động kinh tế ở môi trường đới lạnh:
Môi trường đới lạnh là vị trí mà có rất ít cư dân sinh sống được, bởi vì điều kiện khí hậu và kinh tế ở đây quá khắc nghiệt. Hầu như chỉ có một số ít các bộ tộc lâu đời ở vị trí phương bắc, nằm trong các vùng đài nguyên ven biển khu vực phía Bắc châu Âu, châu Á và Bắc Mĩ có thể sống được như La-pông, người Chúc, người I-a-kut, Xa-mô-y-ét. Khi đó, các bộ tộc này hầu hết chỉ sinh sống và tồn tại được nhờ vào hoạt động đánh bắt cá và săn tuần lộc hay những con hải cẩu và gấu trắng,…để lấy thịt, da và mỡ để sưởi ấm. Kèm theo đó phương tiện nổi tiếng duy nhất có thể di chuyển ở các vùng đới lạnh là xe trượt do chó kéo.
– Địa bàn cư trú của các dân tộc sông băng nghề chăn nuôi:
+ Người Chúc, I-a-kút, người Xay-mô-y-et ở Bắc Á.
+ Người La-pông ở Bắc Âu.
– Địa bàn cư trú của các dân tộc sông bằng nghề săn bắt: người I-nuc ở Bắc Mĩ.
Tuy nhiên, việc săn bắt quá mức khiến một số loài động vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng.
7. Việc nghiên cứu và khai thác môi trường:
– Tài nguyên phong phú bao gồm hải sản, thú có lông và khoáng sản như: khai thác khoáng sản (kẽm, vàng, uranium, kim cương, đồng và dầu mỏ…), thú có lông quý.
– Nhiều tài nguyên của đới lạnh vẫn chưa được khai thác vì điều kiện khai thác rất khó khăn. Về điều kiện tự nhiên là do khí hậu quá lạnh, đất đóng băng quanh năm và mùa đông kéo dài. Còn về xã hội, vấn đề thiếu nhân công, thiếu phương tiện vận chuyển và kĩ thuật hiện đại vẫn cần được cải thiện.
– Tuy nhiên, ngày nay với kỹ thuật công nghệ hiện đại, con người đang tiến hành những nghiên cứu trong việc khai thác đới lạnh.
– Hai vấn đề lớn cần giải quyết là thiếu nhân lực và nguy cơ tuyệt chủng của một số loài động vật quý
Tóm tắt: Ở môi trường đới lạnh có khí hậu vô cùng khắc nghiệt, trung bình dưới 10 độ C. Đới lạnh là nơi có ít người sinh sống nhất trên Trái Đất. Hoạt động kinh tế ở nơi đây diễn ra vô cùng khó khăn và rất ít bộ tộc có thể sống được. Họ tồn tại được nhờ vào quá trình săn bắt các động vật và thực vật có thể sống được ở môi trường đới lạnh. Ngày nay, khoa học công nghệ phát triển, con người đang nghiên cứu để khai thác tối ưu tài nguyên ở đới lạnh. Hai vấn đề lớn mà chúng ta phải giải quyết là vấn đề thiếu nhân lực và nguy cơ nạn tuyệt chủng của một số loài động vật quý.