Tác giả Hồ Xuân Hương? Nội dung bài thơ “Bánh trôi nước”? Tìm hiểu chung về bài thơ “Bánh trôi nước”? Cảm nhận (phân tích) bài thơ “Bánh trôi nước”?Một số dạng câu hỏi thường gặp?
Hồ Xuân Hương từ lâu đã được mệnh danh là bà chúa thơ Nôm. Tên tuổi của bà gắn liền với những bài thơ giản dị, mộc mạc mà ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc. Ở bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cho các bạn những kiến thức liên quan đến Hồ Xuân Hương và bài thơ “Bánh trôi nước” – một trong những bài thơ hay nhất trong sự nghiệp sáng tác của bà.
1. Tác giả Hồ Xuân Hương:
Hồ Xuân Hương được mệnh danh là bà chúa thơ Nôm (chữ Hán: 胡春香, sinh năm 1772 và mất năm 1822, hiện nay vẫn chưa rõ lai lịch của bà). Hồ Xuân Hương là một thi sĩ sống ở giai đoạn cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX, không chỉ vậy bà còn là một nữ sĩ vô cùng đặc biệt của nền thơ ca Việt Nam khi mà cho đến hiện tại vẫn khiến nhiều học giả tranh cãi. Năm 2021, cùng Nguyễn Đình Chiểu, bà đã được UNESCO vinh danh là “danh nhân văn hóa thế giới” cùng với kỷ niệm năm sinh/năm mất. Di tác của bà hoàn toàn là thơ và đa số đều được viết bằng chữ Nôm. Có lẽ vì thế cho nên, Hồ Xuân Hương đã được Xuân Diệu – nhà thơ hiện đại theo chủ nghĩa lãng mạn – mệnh danh là Bà chúa thơ Nôm. Hầu hết thi ca Hồ Xuân Hương theo dòng chảy chung đã thoát được các quan niệm sáng tác cố hữu vốn đề cao niêm luật chặt chẽ để bộc lộ được tiếng nói của thời đại mình. Bên cạnh đó, cũng có nhiều người cho rằng đặc sắc của thơ bà là “thanh thanh tục tục”.
Hồ Xuân Hương thường sáng tác thơ theo phong cách thất ngôn bát cú hoặc thất ngôn tứ tuyệt, bút pháp được nhận định là điêu luyện, thậm chí phần chữ Nôm còn được nhận xét nhiều phần đặc sắc hơn cả chữ Hán. Ý tưởng trong thơ bà cũng rất táo bạo, dù đó có là điều cấm kỵ đối với lễ giáo đương thời đi nữa. Vì thế, Hồ Xuân Hương được xem như hiện tượng kỳ thú của dòng thi ca cổ điển Việt Nam khi tích cực đưa ra cái nhìn đối lập với truyền thống đạo đức, nhưng không vì thế mà tự trở nên suy đồi, bại hoại đạo đức. Tóm lại, các di tác phần nào cho phép hậu thế thấy thực trạng tang thương ở thời đại bà sống và cả quá trình mục rữa của nhiều lề lối cũ. Và thơ ca chính là cách để bà nói lên suy nghĩ, tâm tư đồng thời thể hiện tâm hồn nhạy cảm mà mạnh mẽ của bà. Tác phẩm tiêu biểu: Bánh trôi nước, Tự tình, Thiếu nữ ngủ ngày…
2. Nội dung bài thơ “Bánh trôi nước”:
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.”
3. Tìm hiểu chung về bài thơ “Bánh trôi nước”:
3.1. Hoàn cảnh sáng tác:
Là một người phụ nữ sống trong xã hội phong kiến đầy rẫy những bất công, đau khổ đối với người phụ nữ, nữ sĩ Hồ Xuân Hương đặc biệt thấu hiểu và cảm thông với những nỗi đau khổ, bất hạnh mà người phụ nữ phải chịu đựng. Bên cạnh đó, bà cũng tự ý thức và hiểu được những nét đẹp và giá trị phẩm chất cao quý của người phụ nữ. Vì vậy, bà đã gửi gắm tất cả những tâm tư, tình cảm cùng nỗi niềm suy tư của mình vào trong tác phẩm “Bánh trôi nước”. Bài thơ được in trong hợp tuyển thơ văn Việt Nam tập III, NXB Văn hóa Hà Nội, năm 1963.
3.2. Giá trị nội dung:
“Bánh trôi nước” là tác phẩm có nhiều tầng ý nghĩa, với ý nghĩa tả thực là miêu tả chiếc bánh trôi nước được người ta nặn “vừa trắng lại vừa tròn”, khi đun sôi trong nước thì “bảy nổi ba chìm với nước non”, lại có một viên đường nâu bên trong – là một món ăn truyền thống rất được ưa thích của người Việt Nam ta.
Hơn thế nữa, bài thơ còn có một tầng nghĩa ẩn, đó là tiếng lòng cảm thông, xót xa, thương cảm cho thân phận lênh đênh, chìm nổi, gập ghềnh, lắm chông gai của người phụ nữ trong xã hội cũ. Bài thơ còn là tiếng nói trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp ngoại hình, vẻ đẹp tâm hồn với phẩm chất trong sáng, tình nghĩa, sắt son của người phụ nữ Việt Nam thời xưa.
3.3. Giá trị nghệ thuật:
– Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.
– Ngôn ngữ thơ bình dị, gần gũi, sử dụng thành ngữ theo phong cách dân gian.
– Sáng tạo trong việc xây dựng nhiều tầng ý nghĩa.
3.4. Bố cục:
Bài thơ có thể được chia làm 3 phần:
– Phần 1 (câu đầu): Mượn hình ảnh tả thực vẻ ngoài chiếc bánh trôi nước, tác giả khắc họa vẻ đẹp ngoại hình của người phụ nữ.
– Phần 2 (2 câu tiếp): Hình ảnh ẩn dụ cho thân phận gập ghềnh, sóng gió khổ đau của người phụ nữ
– Phần 3 (câu cuối): phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ qua hình ảnh bánh trôi nước.
4. Cảm nhận (phân tích) bài thơ “Bánh trôi nước”:
Mở bài:
– Giới thiệu những nét chính về tác giả Hồ Xuân Hương:
+ Bà được ca ngợi là “Bà chúa thơ Nôm”
+ Bài thơ “Bánh trôi nước” là một trong những tác phẩm chữ Nôm vô cùng đặc sắc và ý nghĩa.
– Giới thiệu chung về bài thơ Bánh trôi nước (khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật):
+ Hoàn cảnh sáng tác.
+ Ý nghĩa bài thơ: có hai tầng nghĩa…
Thân bài:
Tầng nghĩa thứ nhất: Hình ảnh tả thực bánh trôi nước:
Bài thơ cung cấp đầy đủ các thông tin về chiếc bánh trôi nước từ khi được nặn, đun sôi trong nước và chiếc bánh hoàn chỉnh:
– Hình dáng bên ngoài: vừa trắng, vừa tròn. Điệp từ “vừa” được tác giả sử dụng nhằm nhấn mạnh đặc điểm ngoại hình nổi bật của chiếc bánh trôi.
– Cách thức làm bánh:
+ Khi được đem đi đun trong nước: khi chưa chín thì chìm, khi chín thì nổi lên. Thành ngữ “bảy nổi ba chìm” được sử dụng một cách khéo léo.
+ Bánh trôi rắn hay nát tùy thuộc vào sự khéo léo, sự chú tâm khi nhồi bột của người làm bánh “rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”.
– Nhân bánh có màu đỏ: viên đường ngọt ngào được giấu bên trong lớp bột trắng mịn
Hồ Xuân Hương đã khắc họa chiếc bánh trôi nước một cách chi tiết, cụ thể, rõ ràng từ hình dáng bên ngoài cho đến nhân bánh rồi cách thức làm bánh. Ý nghĩa tả thực của bài thơ là hình ảnh chiếc bánh trôi nước trắng, tròn được nhồi một viên đường nâu thơm ngọt và khi luộc chưa chín thì chìm, chín rồi thì nổi lên mặt nước.
Tầng nghĩa thứ 2: Hình ảnh ẩn dụ cho thân phận, phẩm chất người phụ nữ qua hình ảnh bánh trôi nước:
– Mở đầu bài thơ là cụm từ “thân em” – Đây là 1 phong cách mở đầu câu thơ quen thuộc của ca dao, dân ca dân gian nước ta. Đây cũng là cách mở đầu dùng để truyền tải những câu ca dao tục ngữ than thân nói chung và thương xót cho số phận của người phụ nữ thời xưa nói riêng.
– Hồ Xuân Hương rất tinh tế khi “mượn ý” này của ca dao dân ca bởi khi bài thơ được mở đầu bằng cụm từ “thân em” thì ta đã phần nào đoán được nội dung của bài thơ sẽ là tiếng nói xót thương cho thân phận người phụ nữ.
– Vẻ đẹp ngoại hình của người phụ nữ:
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn”
+ Hồ Xuân Hương đã mượn hình ảnh bánh trôi để miêu tả thân hình tròn trịa, đầy đặn với nước da trắng hồng, rạng rỡ, mịn màng của người phụ nữ.
+ Đây là chuẩn mực cho nét đẹp ở thời đại của Hồ Xuân Hương. Người phụ nữ nào hội thụ được hai yếu tố này thì được xem là một người phụ nữ xinh đẹp, duyên dáng và đáng yêu.
– Số phận của người phụ nữ:
“Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”
+ Nhà thơ đã khắc họa rõ nét số phận những người phụ nữ trong xã hội phong kiến bằng các biện pháp nghệ thuật đặc sắc. Bà sử dụng phép đảo thành ngữ “ba chìm bảy nổi” thành “bảy nổi ba chìm” nhằm tái hiện cuộc sống bấp bênh, chìm nổi, lận đận, khổ đau của những người phụ nữ xưa. Bà còn sáng tạo được hình ảnh đầy ý nghĩa “mặc dầu tay kẻ nặn” – thể hiện rõ nét sự cam chịu, phụ thuộc, không có tự do của số phận những người phụ nữ trong xã hội xưa, bởi dù sướng dù khổ, dù buồn dù vui thì họ đều phụ thuộc vào kẻ khác, không thể tự quyết định được cuộc sống của mình.
– Phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ:
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son”
+ Tuy cuộc sống lênh đênh, bấp bênh, chìm nổi, truân chuyên như vậy, thế nhưng người phụ nữ vẫn luôn giữ cho mình một “tấm lòng son” – luôn thủy chung, sắt son một lòng, không thay đổi dù số phận có ra sao – đây là phẩm chất vô cùng cao quý, cần được trân trọng của người phụ nữ.
+ Như vậy, với cách nói ẩn dụ qua hình ảnh bánh trôi nước, tác giả đã ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình và tâm hồn của người phụ nữ, đồng thời, thể hiện sự thương cảm sâu sắc cho số phận lênh đênh, chìm nổi, phụ thuộc của họ.
Kết bài:
Cảm nhận chung về bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương (khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật).
– Khéo léo mượn hình ảnh bánh trôi để phản ánh thân phận phụ thuộc, gian truân và phẩm chất cao quý của người phụ nữ Việt Nam.
– Ngôn ngữ thơ bình dị, gần gũi, sử dụng thành ngữ theo phong cách dân gian.
5. Một số dạng hỏi thường gặp:
Câu 1: Bài thơ Bánh trôi nước thuộc thể thơ nào?
Câu 2: Từ “rắn nát” trong bài thơ trên thuộc từ ghép nào?Vì sao? Hãy giải thích nghĩa của từ đó.
Câu 3: Qua bài thơ, Hồ Xuân Hương đã thể hiện thái độ gì đối với phụ nữ trong xã hội phong kiến?
Câu 4: Bài thơ “Bánh trôi nước” có những điểm nào giống với những câu hát than thân trong các bài ca dao?
Câu 5: “Bánh trôi nước” có mấy tầng nghĩa?