Yếu tố kìm hãm sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga đầu thế kỷ XX

1. Bối cảnh Cách mạng Tháng 10 Nga:

– Sau Cách mạng dân chủ tư sản tháng Hai năm 1917, ở Nga tồn tại tình trạng hai chính quyền song song, một là Chính phủ lâm thời tư sản và một là Xô viết đại biểu công nông. Đầu tiên là Xô viết Petrograd. Đứng trước tình hình đó, V.I. Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích xác định cách mạng Nga là bước chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa.

– Tháng 4 năm 1917, V.I. Lênin về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Nga.

– Đêm 24-10-1917 theo lịch cũ của Nga (tức đêm 6-11-1917), khởi nghĩa vũ trang nổ ra ở thủ đô Petrograd.

– Ngày 25/10/1917 theo lịch cũ của Nga (tức ngày 07/11/1917), nghĩa quân đã làm chủ tình hình ở thủ đô Petrograd, trừ Cung điện Mùa Đông và một số nơi. 2 giờ 10 phút ngày 26-10-1917, Cung điện Mùa Đông được giải phóng, các bộ trưởng trong Chính phủ lâm thời bị bắt. Cuộc khởi nghĩa vũ trang ở Petrograd kết thúc thắng lợi.

Ngày 25/10/1917 theo lịch cũ của Nga (07/11/1917) được sử sách ghi là ngày thắng lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười vĩ đại.

2. Những bước ngoặt lịch sử tạo nên Cách mạng tháng Mười Nga:

2.1. Đối với nước Nga:

Trước hết, Cách mạng Tháng Mười đã đưa nước Nga ra khỏi cuộc chiến tranh đế quốc và giải phóng nước Nga khỏi ách đô hộ dân tộc. Sau khi Cách mạng Tháng Mười thành công được đánh dấu là sự kiện vĩ đại nhất của thế kỷ XX với sự ra đời của nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới, mở ra một trang mới trong lịch sử của nhân loại, đó là Liên Xô. Sớm soạn thảo và thông qua các đạo luật và bảo đảm thiết thực quyền dân tộc tự quyết, quyền bình đẳng và quyền được sống trong hòa bình của tất cả các dân tộc sinh sống trên lãnh thổ rộng lớn của nước Nga; trên cơ sở đó để thiết lập, hợp tác, củng cố và cùng phát triển với các dân tộc và các nước trên thế giới. Chính quyền Xô viết đi đầu trong cuộc cách mạng giải phóng dân tộc của thế giới, lãnh đạo hơn một trăm triệu công nhân, lao động các dân tộc, các nước từng bị áp bức, bóc lột nặng nề đứng lên thực hiện sứ mệnh của mình.

Khi đó, một chế độ chính trị – xã hội ra đời khác biệt về chất so với tất cả các chế độ chính trị – xã hội đã tồn tại trên thế giới từ trước đến nay. Nhà nước Xô viết là nhà nước đầu tiên thấm nhuần bản chất giai cấp công nhân – nông dân trên thế giới, giai cấp vô sản Nga với đội tiên phong là Đảng Bôn-sê-vích lần đầu tiên trở thành giai cấp thống trị nắm chính quyền, lãnh đạo Liên Xô từng bước xây dựng thành công chủ nghĩa cộng sản. Nhà nước Xô viết đã xóa bỏ sở hữu tư nhân đối với các phương tiện sản xuất cơ bản; xây dựng nền tảng của một xã hội mới với mục tiêu tối cao là đem lại hòa bình, an ninh, thịnh vượng, hạnh phúc và công bằng cho tất cả mọi người cùng chung sống trên lãnh thổ rộng lớn của Liên bang Xô viết; thiết lập nền dân chủ thực sự cho đa số, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội từ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội; giác ngộ, khơi dậy và phát huy mạnh mẽ sức mạnh tiềm ẩn, năng lực sáng tạo của đông đảo quần chúng nhân dân.

Cách mạng Tháng Mười còn là bước ngoặt trong lịch sử dân tộc, đặt nền móng vững chắc và củng cố sức mạnh toàn dân tộc, biến Liên Xô thành một cường quốc thế giới với tiềm lực và vị thế kinh tế vững chắc, có vị thế hùng mạnh trên trường quốc tế lúc bấy giờ, đóng vai trò quan trọng, nòng cốt trong chiến thắng chủ nghĩa phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Nhà nước Xô viết đề ra chủ trương thay đổi triệt để các nguyên tắc đối thoại, thay thế chủ nghĩa dân tộc tư sản ích kỷ bằng chủ nghĩa quốc tế vô sản, đồng thời kiên trì, bền bỉ xác lập và thực hiện chính sách đối ngoại chính trị trên cơ sở hòa bình, không gây chiến tranh.

2.2. Đối với thế giới:

Thứ nhất, đánh dấu sự thay đổi về chất của chủ nghĩa xã hội khoa học. Chủ nghĩa xã hội từ lý luận trên giấy đã trở thành hiện thực cách mạng, và thực tiễn đó là minh chứng rõ ràng nhất cho tính đúng đắn, khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác – Lênin, cũng như là minh chứng rõ ràng nhất cho tính hợp lý, tất yếu. Qua thành công của Cách mạng Tháng Mười đã khẳng định chắc chắn sự kết hợp quy luật phát triển của lý luận và thực tiễn trong hàng thế kỷ đấu tranh của nhân dân lao động cùng chung sống trên trái đất; đáp ứng nguyện vọng ngàn năm của nhân loại về tự do, bình đẳng, quyền tự quyết và giải phóng con người; cung cấp những bài học lịch sử vô giá về lý luận và thực tiễn cho các cuộc cách mạng vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trên thế giới.

Thứ hai, kết thúc thời kỳ xác lập địa vị thống trị của chủ nghĩa tư bản trong nền kinh tế – chính trị thế giới, mở ra thời kỳ mới – thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Cách mạng Tháng Mười là điểm khởi đầu và dẫn đến sự chuyển biến mới về chất của phong trào cách mạng thế giới cả về nội dung, phương thức và phương hướng phát triển, làm thay đổi căn bản tiến trình lịch sử thế giới theo hướng của cách mạng thế giới. khả quan: Các đảng Mác-Lênin ra đời ở khắp nơi trên thế giới; Quốc tế Cộng sản (Quốc tế III) được bỏ phiếu tán thành (19-3-1919) đã loại bỏ dần những phần tử cơ hội, giúp các đảng cộng sản có sự chuyển biến chính trị to lớn, mạnh mẽ hơn về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đồng thời ủng hộ mạnh mẽ phong trào cách mạng ở nhiều nước thuộc địa trên thế giới. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa xã hội trở thành một cực mới trên thế giới, đóng vai trò bình đẳng với chủ nghĩa tư bản. Cuối thế kỷ XX, chủ yếu do nguyên nhân bên trong, mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, nhưng sự sụp đổ đó không ảnh hưởng đến tính chất quá độ của thời đại bởi đây là quy luật tiến hóa tất yếu và khách quan của lịch sử nhân loại.

Ba là, soi đường tạo nền tảng cho một thời kỳ phát triển, tiến bộ mới của con người và xã hội. Hạn chế của chủ nghĩa tư bản trong thời kỳ đế quốc chủ nghĩa đặt nhân loại trước thách thức chung to lớn là tìm ra con đường giải phóng loài người, giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc khỏi ách áp bức, bóc lột. Cách mạng Tháng Mười đã đáp ứng yêu cầu lịch sử cấp thiết đó, tìm tòi, khám phá con đường chưa từng có của nhân loại, lấy đó làm nền tảng lý luận, tư tưởng để thực hiện mục tiêu phát triển và tiến bộ xã hội; thúc đẩy cuộc đấu tranh dân sinh, dân chủ và tiến bộ xã hội ở các nước tư bản phát triển. Chủ nghĩa tư bản phải tiếp thu một số mặt tích cực của chủ nghĩa xã hội để điều chỉnh, thích ứng với thời đại, tránh gây bùng nổ đấu tranh của nhân dân, quyền con người đã được quan tâm đến mức tối đa nhưng điều đó vẫn không làm thay đổi bản chất của chủ nghĩa tư bản là áp bức và bóc lột.

Bốn là, cổ vũ, tạo động lực mạnh mẽ, giúp đỡ nhân dân các nước thuộc địa trên thế giới vùng lên đấu tranh giành độc lập dân tộc, quốc gia. Do ảnh hưởng to lớn của Cách mạng Tháng Mười, cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, đòi quyền tự do, quyền làm chủ vận mệnh của mình, quyền bình đẳng trong cộng đồng quốc tế của các dân tộc Á – Phi – Mỹ – Tinh trở thành một thế lực lớn và làn sóng cách mạng bùng nổ chưa từng thấy ở bất kỳ thời kỳ lịch sử nào. Kết quả là chỉ trong nửa sau thế kỷ XX, hơn 100 nước thuộc địa trên thế giới đã làm cách mạng thành công, trở thành những quốc gia độc lập, có chủ quyền. Hệ thống thuộc địa, áp bức, bóc lột nặng nề do đế quốc, thực dân thiết lập suốt 5 thế kỷ đã sụp đổ hoàn toàn.

Thứ năm, tạo lập và phát triển một kiểu quan hệ quốc tế hoàn toàn mới, tuân theo những nguyên tắc mà chế độ Xô viết đã phản ánh:

1. Hòa bình và hữu nghị; chống chính sách xâm lược và chiến tranh của đế quốc.

2. Dân chủ, công bằng, tôn trọng và bình đẳng trong quan hệ giữa các quốc gia và dân tộc trên thế giới.

3. Cùng tồn tại hòa bình và phát triển giữa các nước có chế độ chính trị – xã hội khác nhau.

3. Phân tích yếu tố kìm hãm sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga đầu thế kỉ XX:

Vào đầu thế kỷ XX, sau phong trào cách mạng 1905-1907, nước Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế. Chính thể chế nhà nước này là nhân tố quan trọng kìm hãm sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga đầu thế kỷ XX.

 Về chính trị:

+ Đầu thế kỉ XX nước Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế, đứng đầu là Nga hoàng.

+ Nga hoàng đẩy nhân dân Nga vào cuộc chiến tranh đế quốc gây hậu quả nặng nề về kinh tế – xã hội.

Về kinh tế:

Nền kinh tế Nga lạc hậu, kiệt quệ vì chiến tranh, nạn đói xảy ra ở nhiều nơi, công nghiệp và nông nghiệp đình trệ.

Về xã hội

+ Đời sống của nông dân, công nhân và các dân tộc ở Đế quốc Nga vô cùng khổ cực.

+ Phong trào phản chiến đòi lật đổ Nga hoàng diễn ra khắp nơi.

4. Câu hỏi vận dụng: Yếu tố kìm hãm sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga đầu thế kỉ XX là?

A. Chính sách thỏa hiệp với bên ngoài của Chính phủ

B. Làn sóng phản đối chính quyền của nhân dân

C. Sự tồn tại của chế độ quân chủ và những tàn tích phong kiến

D. Sự phát triển mạnh mẽ của phong trào công nhân

→ C

Sự tồn tại của chế độ quân chủ và những tàn tích phong kiến đã khiến cho nền kinh tế nước Nga ngày càng suy thoái, trì trệ, đời sống nhân dân ngày càng nghèo, khó khăn, kìm hãm nặng nề sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở nước này.