Nhà văn Nam Cao thật tài tình khi miêu tả chi tiết cuộc gặp gỡ giữa Chí Phèo và Thị Nở. Đây như bước ngoặt, mở ra cuộc đời mới cho nhân vật của mình, nhưng rồi tác giả lại đưa người đọc với những cao trào khác.
1. Hoàn cảnh gặp gỡ Thị Nở:
1.1. Nguyên nhân gặp gỡ:
Chí Phèo say rượu ở nhà Tự Lãng, thấy mọi người buồn bực muốn ra bờ sông cạnh vườn chuối của ông lão cho mát, Thị Nở không uống nước mà ngủ quên trong vườn chuối của lão.
Chí Phèo thật tình cờ gặp Thị Nở trong một đêm trăng. Câu chuyện Chí Phèo – Thị Nở được Nam Cao đánh giá rất cao nhưng ông viết bằng những câu văn rất lạnh lùng, có phần mỉa mai nhưng đằng sau đó là sự ấm áp của tình yêu thương thủy chung.
Chắc bạn đọc cũng biết đôi chút về nhân vật Thị Nở. Thị được nhà văn miêu tả là “ma chê quỷ hờn”, xấu đến mức chỉ nghĩ đến cách miêu tả của Nam Cao thôi đã thấy rợn người. Về ngoại hình, thị rất xấu: môi to, dày bị nứt nẻ, mũi và răng cũng xấu xí. Còn nhà văn Nam Cao rắc vôi bột và kẽm gai xung quanh làng Chí Vũ Đại cũng “tránh ra đường như một con vật rất gớm ghiếc”. Thị ngu ngơ như những chú hề trong truyện cổ tích.
Hoàn cảnh Chí Phèo gặp Thị Nở: Thị đi ngang qua khu vườn của Chí và ngủ quên trong vườn vào một đêm trăng thanh gió mát. Còn Chí Phèo vừa đi uống rượu về, định xuống sông tắm, tình cờ gặp mụ ở đó. Thị không chỉ khơi dậy bản năng trong Chí mà còn đánh thức bản chất lương thiện của Chí Phèo, làm cho “con người” trong Chí bừng tỉnh. Sau bao năm phải bán mình cho quỷ dữ để tồn tại như một con thú hoang, nay gặp được Thị Nở, nhờ sự chăm sóc chu đáo, tận tình của Chí mà hồn và xác con người của Chí đã trở lại.
1.2. Tâm trạng của Chí sau khi gặp Thị Nở: Chí sống lại những tình cảm nhân đạo:
+ Cảm nhận âm thanh nơi ở: ẩm thấp, âm u, “thấy trưa đêm vẫn sáng”, để ý sự tương phản giữa không gian bên trong lều và không gian bên ngoài, độ ẩm, bóng tối và ánh nắng chói chang, tiếng chim hót líu lo vui tai.
+ Chí có thể cảm nhận được những âm thanh của cuộc sống xung quanh: tiếng chim hót vui tươi, tiếng khua mái chèo của những chiếc thuyền chài, tiếng những người phụ nữ đi chợ trao đổi qua lại – đó là những âm thanh của sự bình yên, im lặng giản dị đời thường, đó là nhịp sống của những người lao động chân chính, đó cũng là vẻ đẹp vốn có của cuộc sống. “Những âm thanh đó không phải ngày nào cũng xảy ra nhưng đây là lần đầu tiên chúng lọt vào tai Chí” kể từ khi Chí từ giã cuộc đời lương thiện. Vì Chí sống mãi trong cơn say và không bao giờ tỉnh. Đây là lần đầu tiên anh tỉnh táo, lần đầu tiên đôi tai anh tỉnh táo để cảm nhận và phân biệt những âm thanh của cuộc sống.
+ Chí sống lại giấc mơ xưa, trước khi vào tù, giấc mơ về một gia đình nhỏ, một hạnh phúc giản dị mà đầm ấm, chân chính do chính tay mình xây dựng, cuộc sống của một người lao động.
+ Ông thấy rõ hoàn cảnh của mình, thấy rõ mình tuy già nhưng vẫn cô đơn. Chí nhìn rõ tương lai, cảm thấy đói, lạnh, ốm, cô đơn và điều khiến Chí sợ nhất chính là sự cô đơn.
=> Chí khắc khoải trong suy nghĩ và cảm xúc. Tôi thấy mình yêu cuộc sống con người biết bao.
Ngòi bút Nam Cao ở đây nồng nhiệt, trân trọng từng biểu hiện thức tỉnh ở nhân vật. Anh yêu những người lao động chân chính. Vì hoàn cảnh, họ bị đẩy vào con đường tội lỗi. Nhưng ngay cả khi cuộc đời bóp méo hình hài, bóp méo nhân tính thì Năm Cam vẫn nhìn thấy vẻ đẹp trong sáng luôn tiềm ẩn trong họ. Chỉ cần gặp thuận lợi, số mệnh của họ sẽ vươn lên mạnh mẽ.
2. Cảm xúc của Chí Phèo khi gặp được Thị Nở chăm sóc – ăn bát cháo hành:
Chí Phèo ngạc nhiên và xúc động. Bởi “đây là lần đầu tiên tôi được một người phụ nữ tặng quà. Chưa bao giờ anh thấy ai cho anh cái gì. Anh ta vẫn phải đe dọa hoặc cướp.”
Đúng là nhận thức của Chí đã trở lại, Chí nhận ra kiếp trước, muốn có cái gì thì phải đe dọa hoặc cướp của. Anh thấy “đôi mắt hình như ươn ướt”. Nam Cao thật tinh tế. Ông đi sâu vào nội tâm nhân vật và thể hiện thế giới đó bằng ngôn từ giản dị, gần gũi mà rất giàu sức gợi. Chí Phèo không khóc mà đôi mắt chỉ “như ươn ướt”. Chỉ là “có vẻ” thôi nhưng người đọc có thể thấy được hết những cảm xúc đang bị Chí kìm nén. Đúng là bản chất của người lương thiện thường bị che giấu.
Anh cũng cảm thấy hối hận về những gì mình đã làm với con người, ăn năn vì mình đã trở thành một con quỷ sống trong làng để mỗi khi người ta đi qua phải tránh xa, anh nhất định phải ăn năn về điều đó những gì anh ta đã làm để người dân trong làng phải chịu đựng nhiều hơn. Người làng sợ Chí đến nỗi trước đây họ thường gánh nước qua vườn chuối của Chí và có một con đường mòn, nhưng từ khi Chí chuyển đến đây, mọi người đều phải tìm đường khác, dù đường rất xa
Tôi cũng cảm nhận được mùi vị của cháo hành, thơm và ngon. “Anh đưa bát cháo lên miệng. Trời ơi, cháo mới ngon làm sao! Chỉ cần làn khói bay vào mũi cũng đủ khiến người ta nhẹ lòng. Anh nhấp một ngụm và nhận ra rằng: người cả đời chưa ăn cháo hành thì chưa biết cháo hành ngon như thế nào. Nhưng sao đến tận bây giờ Chí mới không nếm bát cháo hành?” Nam Cao thật tài hoa, đã đi vào tâm hồn Chí để cảm nhận hương vị của bát cháo hành. Nhà văn cũng đã truyền tải đến người đọc hương vị thơm ngon và mùi thơm của cháo hành và chuyển tải đến người đọc một điều lớn lao hơn: hương thơm của tình người.
+ Anh tự hỏi rồi tự trả lời: “Ai nấu cho mình ăn?” Câu hỏi và câu cảm thán đều dùng để khẳng định một chân lý. Anh nhận ra chân lý của cuộc đời. Anh sinh ra bên lề cuộc đời, anh gần như tự mình lớn lên. Và “Chí chưa bao giờ có một người phụ nữ chăm sóc mình trong đời” Tại sao? Anh ta không có người thân, thậm chí ước mơ giản dị của một thanh niên lương thiện. Điều đó cũng không thể thực hiện được khi anh ta bất ngờ bị bắt giam và sự tàn bạo của chính quyền. Nhà tù thực dân đã nhào nặn anh thành một con người khác, khi ra tù anh lại bị bắt.
+ Anh còn nhớ rất rõ vẻ đẹp trong sáng của con người anh, anh là người quyền quý nhưng lại bị ông bà Bá Kiến làm nhục. Tôi nhớ và ghê tởm người phụ nữ này.
=> Chí xúc động vì được sống trong tình yêu thương và tình người, trong niềm hạnh phúc giản dị mà lớn lao, thực sự lần đầu tiên đối với Chí.
+ Anh có ước mơ được sống chan hòa với cộng đồng: “Tôi thèm lương thiện biết bao, muốn làm hòa với mọi người biết bao…”. Chí Phèo khao khát lương thiện, khao khát hạnh phúc. Chí thấy Thị Nở cười toe toét nhưng rất có duyên, Chí muốn Thị Nở ở lại với mình. Một câu nói của Chí chứa chan tình yêu thương và niềm tin nhân văn của tác giả Nam Cao: “Hay là Thị dọn về đây ở với mình một nhà cho vui?”. Thị Nở đã khơi dậy ước mơ lương thiện của Chí. Thị Nở khơi dậy khát vọng hạnh phúc của Chí. Thị đã làm cho Chí sống lại năng lực nhận thức và tình cảm thực sự của con người.
+ Chí hi vọng và tin rằng Thị Nở sẽ mở đường cho mình, thị sẽ là nhịp cầu cho mình trở về cuộc sống lương thiện. Anh còn muốn cô ở với mình theo kiểu rất “Chí Phèo”: “Hay ở chung một nhà cho vui?”. Chí đã sống lại giấc mơ của một thời lương thiện, thị cảm thấy hạnh phúc vô cùng, Chí hi vọng và tin tưởng vào thị. (Hắn đã hoàn hồn, khiến Thị Nở còn cảm thấy “ôi sao hiền quá, ai bảo hắn là thằng đập đầu cắt mặt.” Nam Cao thật tài hoa khi viết: Hắn như muốn làm nũng mẹ.” Một so sánh đau xót, Chí Phèo không có mẹ, Chí chưa bao giờ được mẹ cưng chiều, Chí chưa bao giờ được ôm ấp! Thị đã cho Chí một kiếp người!
3. Nguyên nhân của sự thức tỉnh:
Là nhà văn hiện thực nghiêm khắc, Nam Cao đã lý giải một cách thuyết phục nguyên nhân thức tỉnh ở nhân vật Chí Phèo.
– Chí Phèo vốn là một nông dân lương thiện, bản chất tốt. Cái xã hội tàn ác, vô nhân đạo trước Cách mạng tháng Tám (mà đại diện là Bá Kiến và nhà tù thực dân) dù ra sức hủy hoại bản chất ấy, nó vẫn sống lặng lẽ trong sâu thẳm tâm hồn Chí, kể cả khi con người này đã bị chà đạp cả nhân tính lẫn nhân loại.
– Khi gặp Thị tình người tỏa sáng, bản chất tốt đẹp có cơ hội trỗi dậy, hồi sinh mạnh mẽ. Chí đã hồi sinh tất cả những khả năng vốn có của một con người (năng lực nhận thức, năng lực tình cảm), Chí đã sống với con người thật của mình, Chí muốn sống lương thiện, Chí mong muốn, hi vọng Thị Nở sẽ giúp Chí làm hòa với mọi người và sống một kiếp người .
4. Thái độ, tình cảm của tác giả:
Nam Cao rất yêu thương và kính trọng con người, ông đã xây dựng tình yêu của Chí Phèo và Thị Nở là sự cảm thông, chia sẻ. Tình yêu này cũng khẳng định vẻ đẹp tâm hồn con người, vẻ đẹp nhân văn. Với tình cảm nhân đạo sâu sắc, luôn tin vào vẻ đẹp tiềm ẩn của con người, đó là tính nhân văn, chỉ cần có một tình yêu bình dị, đơn sơ thôi cũng đủ làm thay đổi thế giới. Chí Phèo vốn là con quỷ dữ của làng Vũ Đại, khi bị tình người lay động, phần lương thiện trong Chí bừng tỉnh, nó trỗi dậy mạnh mẽ.
– Nam Cao đã khéo léo lựa chọn những chi tiết rất hiện thực.
– Nam Cao rất am hiểu tâm lý con người, ông chú ý đi sâu vào nội tâm nhân vật để hiểu được những tư tưởng, trạng thái tâm lý phong phú, sinh động của nhân vật. Ông đã miêu tả tinh tế với ngôn từ chọn lọc kĩ càng, rất chính xác, giàu hình ảnh, giàu cảm xúc.
