Soạn bài Bánh trôi nước ngắn gọn: Tác giả, tác phẩm chi tiết

1. Tác giả Hồ Xuân Hương: 

Hồ Xuân Hương là một nhà thơ Việt Nam sinh vào cuối thời Lê . Bà lớn lên trong một thời kỳ đầy biến động về chính trị và xã hội – thời kỳ Tây Sơn khởi nghĩa và cuộc nội chiến kéo dài ba thập kỷ dẫn đến việc Nguyễn Ánh lên nắm quyền với hiệu là Hoàng đế Gia Long và bắt đầu triều đại nhà Nguyễn. Bà làm thơ bằng chữ Nôm (chữ viết miền Nam), phỏng theo chữ Hán để viết tiếng Việt bình dân . Bà được coi là một trong những nhà thơ cổ điển lớn nhất của Việt Nam, được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”.

Sự thật về cuộc đời của bà rất khó xác minh, nhưng điều này có cơ sở rõ ràng: bà sinh ra ở tỉnh Nghệ An vào cuối thời chúa Trịnh cai trị , và chuyển đến Hà Nội khi còn là một đứa trẻ. Người đoán đúng nhất là cô con gái út của Hồ Phi Diễn.

Theo các nhà nghiên cứu đầu tiên về Hồ Xuân Hương như Nguyễn Hữu Tiến, Dương Quảng Hàm thì bà là con gái của Hồ Phi Diễn (sinh năm 1704) ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Hồ Phi Diễn đỗ tú tài năm 24 tuổi đời Lê Dụ Tông. Nhà nghèo, anh phải đi làm gia sư ở Hải Hưng, Hà Bắc để kiếm sống. Tại đây, ông ăn ở với người con gái Bắc Ninh , người vợ lẽ của ông – Hồ Xuân Hương ra đời là kết quả của mối tình ấy.

Tuy nhiên, trong một bài báo trên Tạp chí Văn học (số 10, Hà Nội 1964), Trần Thanh Mại lại cho rằng Hồ Xuân Hương quê quán cũng như đã nói ở trên, nhưng bà là con gái của Hồ Sĩ Danh (1706–1783) và là em của Hồ Xuân Hương. em kế của Hồ Sĩ Đống (1738–1786)”

Nhắc đến Hồ Xuân Hương không chỉ tạo cho mỗi người chúng ta một sự ngưỡng mộ nồng nhiệt mà còn là một gợi ý để ngẫm nghĩ về một thời Nho giáo còn đang bòn rút mọi sinh lực của một xã hội và văn chương khép kín. Trước khi chiếm một vị trí xứng đáng trong bộ chính sử Văn học Việt Nam do Viện Văn học Việt Nam xuất bản năm 1980, Hồ Xuân Hương đã từng là nguồn tranh cãi không hồi kết giữa những người nhìn thấy ở bà một tuyệt sắc giai nhân dám đương đầu cho tình yêu xác thịt trong thời kỳ đen tối phong kiến, và những người cho rằng thơ của bà quá nhấn mạnh đến việc tôn vinh bản năng tính dục, là một nỗi thất vọng cho nền văn học Việt Nam, là một sự công kích và một vết nhơ đối với mẫu mực của người phụ nữ Việt Nam.

Phải thừa nhận rằng Hồ Xuân Hương là một người phụ nữ đi trước thời đại, một người phụ nữ biết dùng trí tuệ của mình để tố cáo thói đạo đức giả và sự phi lý của một xã hội bị cai trị bởi những luân thường đạo lý Nho giáo, một người phụ nữ dám nổi dậy chống lại những cấm đoán và những điều cấm kỵ đối với sự tự do của người phụ nữ, về thể chất cũng như về đạo đức. 

2. Tác phẩm Bánh trôi nước: 

Bài Bánh trôi nước được Hồ Xuân Hương sáng tác theo thể thất ngôn tứ tuyệt (theo thể Đường luật). Bài thơ gồm bốn câu, và mỗi câu bảy chữ, theo đó mỗi câu được ngắt theo nhịp 4/3 truyền thống. Vần được gieo ở cuối câu thơ số 1, câu thơ số 2 và câu thơ số 4.

Bố cục bài Bánh trôi nước: 2 phần

Phần 1 (2 câu đầu): Miêu tả hình ảnh bánh trôi nước và cách làm.

Phần 2 (2 câu cuối): Phẩm chất và Thân phận của người phụ nữ Việt Nam qua hình ảnh bánh trôi nước.

3. Bài thơ Bánh trôi nước thuộc thể thơ gì? Vì sao lại xác định như vậy? 

Thể thất ngôn tứ tuyệt là một thể thơ cổ truyền của văn học Trung Quốc, được sử dụng rộng rãi trong thời kỳ Đường sau đó được lan truyền rộng rãi sang nước ta. Thể thất ngôn tứ tuyệt có cấu trúc bài thơ gồm 4 câu, mỗi câu có 7 chữ. Các chữ trong mỗi câu phải có âm điệu tương ứng, được gọi là “luật”. Trong đó, ba câu đầu phải có luật giống nhau, câu thứ tư có luật khác.

Đặc điểm của thể thất ngôn tứ tuyệt là dễ hát, dễ nhớ, thể hiện được tinh thần thông minh, khéo léo và hài hước. Thể thất ngôn tứ tuyệt thường được sử dụng để viết các bài thơ miêu tả cuộc sống, tình cảm con người, thể hiện những tâm trạng sâu sắc qua lời thơ.

Bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, một thể thơ trong thơ ca Đường của Trung Quốc, còn được gọi là thể Đường luật. Thể thơ này có đặc điểm là mỗi câu thơ bao gồm 4 câu chữ, và bài thơ sẽ có 4 câu thơ.

Việc Hồ Xuân Hương sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt có thể do ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc vào thời đó, khi thể thơ này đã trở thành một trong những thể thơ phổ biến trong văn học Trung Hoa. Ngoài ra, thể thơ này còn được xem là phù hợp với tình cảm chân thành, sự thiên nhai, giản dị và đơn giản trong bài thơ của Hồ Xuân Hương.

Với cách viết bài thơ theo thể thất ngôn tứ tuyệt, Hồ Xuân Hương đã tạo ra một bài thơ có cách diễn đạt thanh thoát, dễ hiểu và gần gũi với người đọc, đồng thời giúp tăng tính thẩm mỹ và lôi cuốn của bài thơ.

4. Ý nghĩa của hình ảnh Bánh trôi nước: 

Tầng nghĩa thứ nhất: Hình ảnh bánh trôi nước

Thể hiện đầy đủ các thông tin về hình ảnh bánh trôi nước trong bài thơ: Hình thức bánh: hình tròn và màu sắc trắng → Sử dụng từ “vừa” để nhấn mạnh đặc điểm ngoại hình nổi bật của chiếc bánh. 

Phương pháp nấu bánh: đun bánh trong nước – khi nào ba phần nổi, bảy phần chìm thì là bánh đã chín

Cách làm bánh: phụ thuộc vào sự khéo léo, sự tập trung khi nhồi bột của người làm để bánh được mềm hoặc cứng

Màu sắc nhân bánh: màu đỏ son → Tác giả mô tả chi tiết và rõ ràng về hình ảnh bánh trôi nước, từ hình thức bánh đến nhân bánh và cách thức làm bánh → Đây là phần mô tả sự thật trong bài thơ.

Tầng nghĩa thứ 2: Hình ảnh người phụ nữ

Khởi đầu bài thơ là cụm từ “thân em” – đây là 1 kiểu văn phong thường gặp trong ca dao, dân ca dân gian Việt Nam. Kiểu văn phong “thân em” dùng để diễn đạt những câu hát tha, thấm thía về số phận của người phụ nữ.

→ Khi bài thơ được mở đầu bằng cụm từ này là đã hé lộ phần nào nội dung của bài thơ

Vẻ bề ngoài của người phụ nữ:

“Thân em vừa trắng lại vừa tròn”

Thân hình tròn trịa, đầy đặn Da trắng hồng, sáng rực → Đây là tiêu chuẩn về sắc đẹp trong thời đại của Hồ Xuân Hương. Những người phụ nữ có sự kết hợp đặc biệt giữa hình dáng tròn trịa và nước da trắng hồng, sáng rực được coi là xinh đẹp, duyên dáng, yêu kiều.

Số phận của người phụ nữ:

“Bảy nổi ba chìm với nước non Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”

→ Mô tả rõ ràng số phận của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến:

Sử dụng cách nói ngược “ba chìm bảy nổi” để tái hiện cuộc sống phức tạp, bấp bênh, bất ổn, bất an của những người phụ nữ xưa. Hình ảnh “mặc dầu tay kẻ nặn” thể hiện sự cam chịu về số phận của những người phụ nữ trong xã hội xưa. Họ không thể kiểm soát được cuộc sống của mình và phụ thuộc hoàn toàn vào người khác để có thể sinh tồn.

Đức tính của người phụ nữ: Dù cuộc sống bất định, không thể đoán trước, nhưng những người phụ nữ đó vẫn giữ cho mình một tấm lòng son – luôn trung thành, kiên định, không thay đổi bất chấp tất cả những khó khăn mà họ phải đối mặt – đó là một phẩm chất cao quý cần được tôn trọng của người.

5. Liên hệ bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương với các câu hát than thân thuộc ca giao, dân ca:

Câu ca dao “Thân em …”

“Thân em như trái bần trôi,

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu”

“Thân em như hạt mưa sa,

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày”

Câu ca dao “Thân em” là một mô tả về số phận bấp bênh, không đoán trước được của người phụ nữ trong xã hội truyền thống. Đặc biệt, những câu hát than thân như “Thân em như trái bần trôi” và “Thân em như hạt mưa sa” còn nói lên sự bất ổn, bất định trong cuộc sống của họ.

Các câu hát này giống như một lời cảnh báo cho các người đàn ông về tình trạng khốn khổ của phụ nữ. Chính vì vậy, chúng cũng có mối liên hệ rõ ràng với tác phẩm Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương, trong đó bà miêu tả số phận của người phụ nữ trong xã hội cũ và nhấn mạnh đến sự bất công, đau khổ của họ. Tất cả đều cho thấy rằng, trong một xã hội với tư tưởng cổ hủ, người phụ nữ không được đối xử công bằng và không có quyền tự quyết định số phận của mình.