Hình tượng đất nước trong hai bài thơ của Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điềm

1. Dàn bài so sánh hình tượng đất nước qua hai bài thơ:

1.1. Mở bài:

– Đất nước là hình tượng xuyên suốt trong nền Văn học Việt Nam, qua mỗi thời kì, hình tượng ấy lại có những nét đặc trưng riêng.

– Hai bài thơ cùng mang tên “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điềm đã đem đến cho người đọc những cảm nhận riêng về hình tượng đất nước.

1.2. Thân bài:

a. Điểm giống

– Cả hai bài thơ cùng ra đời sau CMT8, khi đất nước được tự do, giàu đẹp, nhân dân anh dũng kiên cường.

– Viết bằng giọng thơ trữ tình – chính luận, vừa tình cảm lại vừa có tính triết lí sâu sắc.

– Thể hiện tinh thần yêu nước sâu sắc của mỗi nhà thơ.

b. Điểm khác

– Dù cùng viết về đất nước, nhưng mỗi nhà thơ lại có cá tính, có cách được thể hiện dưới những góc nhìn riêng.

Đất nước của Nguyễn Đình Thi:

Bài thơ được viết theo cấu trúc mạch thời gian: từ quá khứ đau thương, đến hiện tại anh dũng và tương lai tươi sáng của đất nước.

* Đất nước hiền hòa được cảm nhận qua mùa thu xưa và nay:

– Mùa thu xưa trong cảm nhận của Nguyễn Đình Thi là mùa thu của Hà Nội, với “những phố dài xao xác hơi may”, với không khí “chớm lạnh”, “mát trong”, …và con người trong mùa thu xưa cũng ra đi lặng lẽ với tâm tư nặng trĩu nhưng cương quyết. => Hình ảnh đất nước đẹp nhưng buồn man mác

– Nếu đất nước xưa bao trùm trong nỗi buồn thì đất nước nay là niềm vui phơi phới, niềm tự hào vì được “thay áo mới”, niềm vui của sự tự do, sự làm chủ của chính con người trên đất nước mình.

=> Sự chuyển biến của bức tranh mùa thu thiên nhiên chính là sự chuyển biến của đất nước.

* Đất nước đau thương trong chiến đấu nhưng vinh quang trong chiến thắng

– Đất nước trong chiến tranh phải chịu nhiều đau thương, mất mát: “cánh đồng quê chảy máu”, “dây thép gai đâm nát trời chiều”, ..

– Nhưng với tinh thần anh dũng bất khuất, đất nước đã đứng lên để giành quyền độc lập, quyền làm chủ quê hương.

⇒ Tạo nên vẻ đẹp hào hùng, tráng lệ về dân tộc Việt Nam trong những năm tháng kháng chiến, đoạn thơ đã khái quát được sức vươn dậy thần kỳ của dân tộc Việt Nam chúng ta.

Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

* Đất nước được cảm nhận từ phương diện lịch sử, văn hóa, chiều sâu của không gian, chiều dài của thời gian

9 câu đầu, tác giả lý giải về cội nguồn của Đất nước:

– Tác giả khẳng định một điều tất yếu: “Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi”, câu khẳng định đã thôi thúc mỗi con người muốn tìm đến nguồn cội đất nước.

– Theo nhà thơ, đất nước bắt nguồn từ những diều bình dị, gần gũi trong đời sống của người từ xa xưa: tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích Trầu cau, thói quen búi tóc của những người phụ nữ truyền thống, thói quen tâm lí, truyền thống yêu thương của dân tộc.

– Đất nước trưởng thành từ quá trình lao động sản xuất của nhân dân: “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”, quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

=> Tác giả Nguyễn Khoa Điềm có cái nhìn khá mới mẻ về cội nguồn đất nước, đất nước bắt nguồn từ chiều sâu văn hóa, văn học, lịch sử và truyền thống dân tộc.

* Định nghĩa về đất nước (28 câu tiếp):

+ Đất nước là không gian riêng tư quen thuộc gắn với không gian sinh hoạt của mỗi con người và gắn liền với kỉ niệm tình yêu lứa đôi.

+ Đất nước là không gian bao la trù phú, không gian sinh tồn của cộng đồng qua bao thế hệ người Việt Nam

+ Trong quá khứ đất nước ta là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thuyết, huyền thoại.

+ Trong hiện tại: đất nước có trong tấm lòng mỗi con người, chúng ta đều được thừa hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi người đất nước sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết, hòa quyện giữa cái riêng và cái chung.

+ Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa” “đến những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững, và ngày càng phát triển.

– Suy tư về trách nhiệm của mỗi cá nhân, thế hệ trẻ vai trò của mình với đất nước: “Phải biết gắn bó và san sẻ”, đóng góp, hi sinh để góp phần dựng xây đất nước.

c. So sánh đất nước qua hai tác phẩm:

+ Về nội dung: đoạn trích “Đất nước” đã thể hiện cái nhìn mới mẻ về đất nước trên nhiều bình diện: từ văn hóa, lịch sử, địa lí dựa trên tư tưởng cốt lõi: “đất nước của nhân dân”.

+ Về nghệ thuật: nhà thơ sử dụng đa dạng và sáng tạo chất liệu văn hóa dân gian, ngôn ngữ giàu chất suy tư, triết luận sâu sắc để làm nổi bật hình tượng của đất nước. 

– Nhận xét chung: Hai bài thơ đều cảm nhận về đất nước đầy tính nhân văn, hiện đại dưới góc nhìn của mỗi nhà thơ. Mỗi bài thơ lại cảm nhận đất nước dưới một góc nhìn riêng, qua đó, cho chúng ta thấy được vẻ đẹp qua từng lăng kính khác nhau.

1.3. Kết bài:

– Cả hai bài thơ đều thể hiện tình yêu đất nước sâu sắc và chân thành giúp khơi gợi tình yêu nước trong mỗi chúng ta.

2. Bài văn mẫu phân tích hình tượng đất nước trong hai bài thơ:

Hai nhà thơ nổi tiếng trong diễn đàn văn học Việt Nam, hai nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm và Nguyễn Đình Thi đã viết nên hai bài thơ cùng tên “Đất nước”. Những bài thơ này đã để lại ấn tượng sâu đậm về hình tượng đất nước trong lòng người đọc.

Trong bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm, ông tìm hiểu về hình tượng đất nước từ nhiều góc độ khác nhau, qua nhiều giai đoạn lịch sử. Để nói về sự hình thành của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm tìm kiếm nguồn gốc văn hóa. Trong chín câu thơ đầu, ông tập trung vào việc giải đáp câu hỏi “Đất nước có từ bao giờ?”. Phương pháp giải thích của ông rất độc đáo, đó là miếng trầu bà ăn, chỉ một miếng trầu nhỏ bé, nhưng lại là bằng chứng rõ ràng cho nền văn hóa lâu đời, bản sắc đậm đà của dân tộc. Bằng cách giải thích này, Nguyễn Khoa

Điềm khẳng định rằng đất nước chỉ có thể hình thành khi có một nền văn hóa riêng. Tiếp tục theo mạch nguồn đó, ông tìm hiểu quá trình đất nước phát triển:

“Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sáng

Đất Nước có từ ngày đó”

Bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm trình bày hình tượng đất nước qua nhiều khía cạnh khác nhau. Tác giả đã tìm hiểu và khai thác mạch nguồn văn hóa để giải thích sự hình thành của đất nước. Ông cho rằng, đất nước chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó được tạo nên bởi một nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm đã tóm tắt lại các nét đặc trưng trong văn hóa Việt Nam và sự đấu tranh bền bỉ của cha anh. Tác giả đã truyền tải cảm giác tự tôn, tự hào dân tộc của mình qua câu thơ.

Để mô tả diện mạo của đất nước, tác giả khai quát trên phương diện địa lý. Đất nước là nơi quen thuộc, nơi mà con người sinh sống hàng ngày. Đây còn là không gian đa dạng với rừng vàng, bể bạc, nơi mà các con vật như chim phượng hoàng và cá ngư ông có thể sống và sinh sôi. Ngoài ra, tác giả còn nhắc đến truyền thuyết về chim về và rồng ở, gắn liền với lịch sử và nguồn gốc của dân tộc Việt Nam. Từ đó, câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm đã khẳng định đất nước không chỉ là một không gian sinh tồn mà còn là một biểu tượng cho sự cao quý và đầy kiêu hãnh của dân tộc.

Trong tác phẩm của Nguyễn Khoa Điềm, đất nước được miêu tả là một thực thể đầy đủ, hoàn chỉnh được tạo nên từ chất keo kết dính, đó chính là tình yêu. Tình yêu không chỉ là tình cảm nam nữ hay tình yêu nhỏ bé, mà còn là tình yêu cộng đồng, tình yêu đoàn kết, sự gắn bó giữa con người với nhau để tạo nên một thể chung vững vàng, không thể bị rung lắc. Tác giả nhấn mạnh rằng, đất nước chỉ có thể tồn tại vững bền khi có sự hòa quyện giữa cái riêng và cái chung, giữa cá nhân và cộng đồng. Đây là khía cạnh quan trọng của đất nước mà Nguyễn Khoa Điềm muốn truyền tải cho độc giả.

Ngoài ra, tình yêu còn được coi là chất keo kết dính để tạo nên một tinh thần đồng đội trong đấu tranh vì độc lập, tự do và chủ quyền của đất nước. Tác giả cho thấy rằng, tình yêu đến từ trái tim của mỗi cá nhân có thể trở thành một lực lượng vô cùng mạnh mẽ để thúc đẩy sự phát triển và tăng trưởng của đất nước. Tình yêu còn là một yếu tố quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống, văn hóa của dân tộc, giúp đất nước giữ vững bản sắc độc đáo và phát triển bền vững.

Trong phần thơ thứ hai, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục khắc rõ hơn nữa hình tượng đất nước:

Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

…

Những người dần nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm

Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng đoạn thơ để liệt kê danh sách các địa danh, trải dài từ Bắc đến Nam, bao gồm cả danh lam thắng cảnh và những tên làng bình dị. Ông đã trở thành một người thợ vẽ bản đồ, sử dụng thơ để thể hiện sự thống nhất và toàn vẹn của đất nước. Các địa danh này còn liên quan đến những cảnh ngộ, số phận của người dân và những con người bình dị. Từ “góp nên” thể hiện rằng đất nước chính là do nhân dân tạo ra, đất nước là sự hóa thân thiêng liêng của nhân dân. Trong đoạn thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm nhìn đất nước qua lăng kính lịch sử để thấy được những con người vô danh đã làm nên đất nước. Họ không có tên tuổi nổi bật, nhưng lại là những người đã hy sinh cho hòa bình của dân tộc và cũng chính những con người này đã gây dựng, lưu giữ và truyền lại phong tục tập quán cho thế hệ sau.

Từ bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm, ta có thể thấy hình tượng đất nước trong tác phẩm của ông được tạo nên từ sự tổng hòa của bề dày lịch sử, không gian địa lí và quan trọng nhất là văn hóa, phong tục tập quán lâu đời. Những phát hiện này đã làm nổi bật tư tưởng đất nước nhân dân trong thơ ông, mang đến cho độc giả một cái nhìn mới về đất nước và những người dân sinh sống trên đất này.

Nếu như Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm mang đậm màu sắc dân gian, những hình ảnh bình dị, đời thường, thì Đất Nước của Nguyễn Đình Thi lại giàu chất hiện đại. Bài thơ mở đầu bằng mùa thu trong sáng, mùa thu gắn liền với sự thành công của cách mạng, với hình ảnh đặc trưng của đất nước:

Những cánh đồng thơm ngát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng song đỏ nặng phù sa

Đất nước của chúng ta còn được tôn vinh với truyền thống anh hùng, bất khuất của dân tộc, đặc biệt trong những thời điểm đối mặt với nguy cơ xâm lăng. Tinh thần quật cường ấy được biểu hiện trong một làn sóng mạnh mẽ, to lớn, nhấn chìm mọi lũ bán nước và lũ cướp nước, như Hồ Chí Minh đã miêu tả. “Nước chúng ta/Nước những người chưa bao giờ khuất/Đêm đêm vang lên tiếng đất/Những buổi ngày xưa vẫn còn đọng lại”.

Ở phần thơ tiếp theo, đất nước được Nguyễn Đình Thi tái hiện trên hai phương diện tưởng chừng là đối lập nhưng thực chất lại rất hài hòa với nhau: đó là một đất nước đầy đau thương, mất mát, với một đất nước kiên cường, quật khởi.

Trong thơ của Nguyễn Đình Thi, đất nước được miêu tả với hai phương diện tưởng chừng là đối lập nhưng thực chất lại hài hòa với nhau: một đất nước đầy đau thương, mất mát, nhưng cũng rất kiên cường, quật khởi. Trong thời gian kháng chiến, đất nước thể hiện sự đau thương mất mát khi hàng ngàn người đã hy sinh: “Ôi những cánh đồng quê chảy máu / Dây thép gai đêm nát trời chiều.” Nhưng đồng thời, đất nước cũng rất anh dũng, kiên cường: “Xiềng xích chúng bay không khoa được / … / Lòng dân yêu nước thương nhà.” Tinh thần quật khởi và lòng yêu nước nồng nàn là động lực lớn để những người dân đứng dậy đấu tranh cho độc lập và tự do. Đặc biệt, hình ảnh “Súng nổ rung trời giận dữ / … / Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” thể hiện tinh thần anh hùng cách mạng. Đây là một bức tranh dữ dội, vừa hoành tráng, đã tóm tắt chiến công vang dội của dân tộc và là bước ngoặt chuyển mình của đất nước từ thân phận nô lệ, đau thương trở nên mạnh mẽ và tỏa sáng, làm chủ vận mệnh của mình.

Cả hai tác giả đều xây dựng hình tượng đất nước trên nền tảng tình cảm chân thành và mãnh liệt của họ. Những bài thơ này thể hiện niềm tự hào sâu sắc của cả hai tác giả cùng với những nhận thức thấm đượm về quá trình đấu tranh của dân tộc. Tuy nhiên, hai hình tượng đất nước trong hai bài thơ vẫn có những khác biệt. Hình tượng đất nước trong bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm tập trung vào bản sắc dân tộc, truyền thống văn hóa và lịch sử địa phương, trong khi hình tượng đất nước trong bài thơ của Nguyễn Đình Thi tập trung vào những yếu tố hiện đại. Nguyễn Đình Thi miêu tả đất nước bằng hai nét đối lập nhưng hài hòa: một đất nước đầy đau thương, mất mát và một đất nước kiên cường, quật khởi; trong khi đó, Nguyễn Khoa Điềm khai thác những hình ảnh về dân tộc để kết nối quá khứ và tương lai. Nguyễn Khoa Điềm lấy cảm hứng từ niềm tin vào bản sắc văn hóa dân tộc, trong khi đó, Nguyễn Đình Thi tin tưởng vào tương lai.

Sự khác biệt trong cách xây dựng hình tượng đất nước xuất phát từ hai yếu tố chính là thời điểm sáng tác và phong cách của từng nhà thơ. Ngoài ra, sáng tạo nghệ thuật cũng đòi hỏi sự đổi mới và tạo ra những điều mới mẻ, độc đáo, không bị lặp lại cả về chính mình và với người khác. Vì vậy, mặc dù có cùng chất liệu, nhưng mỗi nhà thơ đều mang những nét sáng tạo riêng của mình.

Với sự tài năng và phong cách thơ độc đáo, không lẫn vào đâu được, cả hai nhà thơ đã tạo ra những hình tượng đất nước đặc biệt. Mỗi tác phẩm đều mang đến cho người đọc những khám phá và vẻ đẹp đa dạng, đa chiều của đất nước, giúp hoàn thiện hơn chân dung và hình ảnh của đất nước. Nhìn vào hai tác phẩm này, chúng ta cũng có thể cảm nhận được sự xuất sắc trong nghệ thuật của hai tác giả.

3. Lí giải sự khác biệt giữa hình tượng đất nước qua hai bài thơ:

a. Do sự khác biệt về phong cách thơ văn:

Thơ Nguyễn Đình Thi thường giàu nhạc, chất hội họa và điều đặc sắc nhất là có cả những suy tư sâu sắc của một tư duy triết học nên thường là những bài thơ lãng mạn. Còn thơ Nguyễn Khoa Điềm thường viết về cuộc đấu tranh cách mạng của dân tộc, thơ ca của ông thường đề cao phẩm chất của những bà mẹ anh hùng, những chiến sĩ giải phóng kiên cường…

b. Về phương diện bố cục:

Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy ở 2 bài thơ đất nước đều chia làm 2 phần nhưng sự liên kết 2 phần ở mỗi bài lại rất khác nhau. Nếu như bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi được bắt đầu bằng những xúc cảm rung động của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa thu, mùa thu Hà Nội trong hồi tưởng và mùa thu Việt Bắc trong hiện tại, để rồi sau đó mới chuyển sang quá khứ 2 thời điểm để diễn tả những suy tư cả tác giả đối với đất nước. Trong khi ấy thì bố cục 2 phần của bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm: phần đầu dành cho việc khắc họa hình tượng đất nước trong mối liên hệ với thời gian, phần thứ hai nhằm chứng minh cho tư tưởng với đất nước của người dân.